Od Vilijama Volasa do Aleksa Salmonda – istorija Škotske
Škoti su oduvek bili nacija. Naprotiv, Škoti su jedan od prvih naroda kod kojih se pojam nacije, kao svesti o političkoj i kulturnoj pripadnosti u odnosu na druge narode, razvio i to upravo tokom teških borbi škotskih patriota za oslobođenje od engleske vlasti tokom 13. i 14. veka. No, uskoro ćemo saznati da li građani ove nacije ponovo žele da postanu država. Zato je nužno podsetiti se kada i zašto su se Škoti odrekli svoje teško osvojene nezavisnosti?
Još u vreme rimskog carstva pojavljuju se prvi pisani dokumenti o Škotskoj. Dugo je predstavljala neosvojiv sever Britanije koji rimske legije nisu mogle da osvoje. No, kako bi se zaštitili od upada ratničkih plemena koja su naseljavala brdovite škotske predele, rimski imperator Hadrijan nalaže da se podigne veliki zid.
Stara Škotska
Do 6. veka, Pikti koji su naseljavali severne krajeve formiraju kraljevstvo, kao direktna posledica rimskog imperijalizma. Država je nosila ima Alba ili Škotska. Do kraja 13. veka, kraljevi Albe su doveli pod svoju kontrolu većinu teritorija severne Britanije na koju se danas prostire Škotska.
Od 12. do 14. veka dominirao je relativno miran i prosperitetan period između Škotske i Engleske na jugu. Međutim, smrću Aleksandara III, a potom i njegove unuke Margarete, poznate kao dama Norveške, prekinuto je dvestogodišnje zlatno doba loze škotskih vladara koje je počelo sa Davidom I. Ubrzo na scenu stupa Edvard I, kralj Engleske, koji je trebalo da posluži kao posrednik dok nova dinastija ne preuzme tron. No, kako je Engleska ušla u rat sa Francuskom, novi vladar Škotske Džon Baliol želi mir sa Francuskom i odbija da se pridruži engleskom pohodu protiv Francuske. Usledio je rat u kojem je Edvard svrgnuo škotskog kralja i preuzeo ličnu kontrolu nad ovim kraljevstvom.
Zbog okupacije i pratećeg terora prema škotskom stanovništvu, ubrzo izbija pobuna koja će u istoriji postati poznata kao ''Ratovi za nezavisnost Škotske'' od 1296. do 1328. godine. Pobunu su poveli Endu Morej i čuveni Vilijam Volas, čije su se snage ujedinile po smrti Moreja, u bici kod mosta Stirling, u koje su dve vojske zajednički napale engleske trupe.
Borba za nezavisnost se dramatično promenila kada se njoj pridružio i Robert od Brusa, erl od Karika. On je krunisan za novog kralja Škotske kao Robert I i narednih 20 godina ratova za oslobođenje Škotske, deo po deo, do čuvene bitke kod Banokberna 1314. godina, kada su Škoti konačno dokazali da su gospodari svoje zemlje. Tokom 1920. godine usledila je prva dokumentovana deklaracija o nezavisnosti na svetu, Deklaracija iz Arborata, koju je podržao tadašnji Papa Jovan XXII, koje je dovela do priznanja nezavisnosti i od britanske krune. Na tron Škotske dolazi dinastija Stjuarta, koje je vladala Škotskom do kraja Srednjeg veka.
Put do britanske Unije
Tokom 1502. godine, odnosi između Engleske i Škotske su se dodatno poboljšali, pošto su engleski kralj Henri VII i škotski kralj Džejms IV Stjuart potpisali sporazum o večnom miru. Takođe, Džejms je oženio Henrijevu ćerku Margaritu Tjudor, čime je postavljena scena za buduću uniju dve krune. Kada je 1603. godine Elizabeta I od Engleske preminula bez naslednika, najjače pravo na englesku krunu je imao Džejms VI, kralj Škotske, kao pra-pra-praunuk Henrija VII. On je postao kralj Engelske i Irske, i vladao je u Londonu kao Džejms I. Škotska je još neko vreme delovala kao odvojena država.
Kada su tokom 17. veka Škoti nastojali da testiraju svoje kolonijalne sposobnosti, osnivanjem trgovačke kolonije na Panami, svi škotski zemljoposednici koji su uložili novac su taj novac izgubili kada je projekat propao i dovelo do bankrota mnogih plemića i opština. Pored gladi, bakrota i pretnji iz Engleske, nije trebalo mnogo ubeđivanja škotske populacije o benefitima ujedinjenja sa Egleskom. Tako je 22. juna 1706. godine Sporazum o uniji dogovoren između parlamenta Škotske i parlamenta Engleske i tokom sledeće godina dva Zakona o uniji su usvojena u oba parlamenta koji su stupili na snagu 1. maja 1707. godine koji je ujedno i proglašeno ujedinjeno Kraljevstvo Velike Britanije.
Referendum o nezavisnosti Škotske
Danas, zvanični šef države Škotske je sadašnja kraljica Velike Britanije, Elizabeta II. Kraljica imenuje jednog člana škotskog Parlamenta, kojeg nomuje Parlament, za Prvog ministra, dok ostale ministre imenuje on sam.
Na izborima 2011. godine, Škotska nacionalistička partija je osvojila većinu glasova u škotskom parlamentu, a njen lider, Aleks Salmond, postao je Prvi ministar. Svoju kampanju je zasnovao na održavanju referenduma koji će odlučiti ostanak Škotske u Uniji. Nakon dogovora škotske vlade i vlade Ujedinjenog Kraljevstva, 21. marta 2013. godine iznet je predlog Zakona o referendumu o nezavisnosti Škotske, koji definiše uslove za održavanje ovog referenduma. Predlog zakona usvojen je u škotskom parlamentu 14. novembra 2013., a kraljica Elizabeta II dala je kraljevski pristanak da referendum bude održan 17. decembra 2013. Glasači će na referendumu odgovarati na pitanje koje je formulisano u skladu s preporukama britanske Izborne komisije, a koje glasi: Da li Škotska treba da bude nezavisna država?
Po prvi put od početka kampanje, pristalice nezavisnosti imaju blagu prednost od preko 50 odsto, što je uveliko zabrinulo britanske vlasti pa i samu kraljicu. Više od 4.2 miliona ljudi u Škotskoj ima pravo glasa na referendumu. S obzirom da je javnost praktično podeljenja 50:50, sve važniji faktor u glasanju postaju građani ne-škotskog porekla, kojih ima oko 880.000.
Ako referendum uspe, kraj tristogodišnje unije sa Engleskom imaće ogromne ekonomske i političke konsekvence, kako po sama britanska ostrva tako i po ostatak Evrope, gde mnogi separatistički pokreti uveliko iščekuju pobedu pristalica nezavisnosti ali i to kako će EU i NATO reagovati na novu realnost Škotske.
