VELIKI RAT: Dan kada su topovi utihnuli i zavladao mir

U železničkom vagonu maršala Ferdinanda Foša u Kompjenu, sile Antante potpisale su primirje sa Nemačkom i time okončale Prvi svetski rat. "Dan Primirja" je postao, takoreći, slavljenja mira, ali i velikog pijeteta i sećanja na sve one koji su položili svoje živote za otadžbinu i slobodu.

Datum je s toga uzet kao državni praznik u većini zemalja saveznica.

Posledice rata

Nijedan rat pre toga nije tako dramatično promenio mapu Evrope. Nestala su četiri carstva: Nemačko, Austrougarsko, Otomansko i Rusko carstvo, a sa njima i četiri dinastije: Hoencolern, Habzburzi, Romanovi i Osmanlije. Belgija i Srbija su pretrpele velika razaranja. Francuska je imala 1.4 miliona mrtvih vojnika a deo teritorije bio je u potpunosti uništene. Nemačka i Rusija su takođe pretrpele velike gubitke.

Najveće promene doživela je mapa istočne i centralne Evrope. Neke manje nacije koje su vekovima bile gušene od strane Rusije, Nemačke i Austrougarske dobile su nove države.

Poljska je ponovo uspostavljena kao nezavisna država, nakon više od jednog veka, a novonastale Kraljevina SHS i Čehoslovačka bile su u potpunosti nove države.

Srbija, iako jedna od sila pobednica, počela je da gradi svoj identitet u novonastaloj kraljevini južnih slovena, najpre Kraljevini SHS a potom Kraljevini Jugoslaviji.

Rusija je postala deo Sovjetskog Saveza i izgubila je Finsku, Estoniju, Litvaniju i Letoniju, koje su postale nezavisne države. Osmansko carstvo je uskoro zamenila Turska i nekoliko drugih država na Bliskom istoku.

Srpska golgota

Za Srbiju, međutim, ovaj važan datum, kojim je završen Veliki rat, nije neposredno mnogo značio.
Za Srbe je rat završen već prvom kapitulacijom u ratu - predajom Bugarske, a zatim i izlaskom Austrougarske iz rata. Međutim, mir i priroda nove, jugoslovenske države, biće određeni tokom sudbonosnog novembra 1918. godine.

Mesec je počeo ulaskom Dunavske divizije srpske vojske u Beograd. Grad koji je herijski branjen 1914. i 1915. godine, mnogo je stradao tokom okupacije. U njemu su carevali beda i glad, a stanovništvo je palo na manje od 10.000, što je otprilike jednako broju ljudi koji je u gradu stanovalo u vremenima dahijske strahovlade.

Srbija je, prema podacima Konferencije mira u Parizu 1919. godine, izgubila 1.247.435 ljudi, odnosno 28 odsto od celokupnog broja stanovnika koje je imala po popisu iz 1914. god. Od ovog broja poginulo je ili umrlo od rana i epidemije 402.435 vojnika. Prilikom prelaska preko Albanije umrlo je 77.455 vojnika. U borbama na Solunskom frontu 1916. do 1918. godine poginulo 36.477, dok je pobijeno ili umrlo u zarobljeništvu 81.214 vojnika. 

Što se tiče civilnog stanovništva, gubici su iznosili 845.000. Od 200.000 građana koji su pošli za vojskom preko Albanije poginulo je ili umrlo preko 140.000 ljudi. Epidemija pegavog tifusa tokom 1914. i 1915. godine odnela je 360.000 ljudi.

Do 1918. godine Srbija je mobilisala 707.000 vojnika. Kući se vratilo tek oko 160.000. Iako je rat završen velikom pobedom koju je započeo juriš srpske vojske septembra 1918, on je suštinski dobijen na Zapadnom frontu, i za saveznike su srpske žrtve i pobede bile više nego simbolične.

Državni praznik

Dan primirja se kao državni praznik u Republici Srbiji proslavlja od 2012. godine. Pre toga se obeležavao na prvim časovima u svim osnovnim i srednjim školama u Srbiji od 2005. godine.

Kao glavni motiv za amblem ovog praznika koristi se cvet Natalijine ramonde, ugrožena vrsta u Srbiji. Ovaj cvet je u botanici poznat i kao cvet feniks. Osim ovog, u amblemu se pojavljuje i motiv trake Albanske spomenice, koja se nalazi iznad cveta. Preporuka je da se ovaj amblem nosi na reveru u nedelji koja prethodi prazniku, kao i na sam dan praznika.

Ovaj dan se praznuje neradno.