O JUNACIMA SA SRBOBRANA I BUGOJNA: Iz štampe je izašla monografija 30. divizije VRJ
1.150 poginulih i 6.287 ranjenih vojnika i oficira
Još jedna ratna jedinica Vojske Republike Srpske, 30. pešadijska divizija, čije je komandno mesto na početku rata bilo u Mrkonjić Gradu, a veći deo rata u Jajcu, dobila je svoju monografiju.
SPREMITE SE ZA PAKLENE VRUĆINE: Srpski meteorolog otkriva, ovog leta TROPSKE temperature - jedan mesec biće posebno iznenađenje
BROJ VAKCINISANIH U PARAĆINU PREMAŠIO 25.000: Sutra na redu revakcinacija AstraZenekom, Sputnjikom i Fajzerom
SPREMAN DA POBEDI! Gavrilo sa pasošem u rukama kreće u Mađarsku da primi lek - USPELI SMO! (FOTO)
Ovaj nezaboravnik srpskim oficirima i vojnicima iz BiH, koji su od 1992. godine do oktobra 1995. godine vojevali na prostoriji koju omeđuju Ključ – Kupres – Bugojno – Komar – plato planine Vlašić – planina Manjača, štampao je Republički centar za istraživanje rata, ratnih zločina i traženje nestalih lica u Banjaluci.
Autori monografije su pukovnik Mirko Matić, načelnik bezbednosti u komandi divizije, general-major Jovo Blažanović, koji je veći deo rata bio komandant divizije i profesor Ostoja Dulić, referent za informisanje i moral u komandi 30. divizije.
Komanda 30. divizija formirana je u oktobru 1991. godine a prva mobilizacija izvršena je 12. decembra iste godine, nakon čega je deo jedinice upućen na ratište u Zapadnoj Slavoniji. U sledeće četiri ratne godine pod njenom zastavom boriće se oko 14.500 boraca iz Ključa, Šipova, Mrkonjić-Grada, Donjeg Vakufa, Jajca, Kupresa, Bugojna....
Ako se računaju gubici svih jedinica koje su stalno ili u određenom periodu bile u sastavu divizije ili su joj bile pretpočinjavane, poginulo je ili umro oko 1.150 a ranjeno najmanje 6.287 vojnika i oficira.
Okosnicu divizije činile su tri lake pešadijske brigade: Prva iz Šipova, Jedanaesta iz Mrkonjić Grada i Devetnaesta iz Donjeg Vakufa, a od septembra 1994. godine i 31. laka pešadijska brigada. U sastavu divizije određeni vremenski period bile su 13. partizanska brigada iz Ključa, 22. pešadijska brigada iz Kneževa i 7. motorizovana kupreška brigada.
Početkom aprila 1992. godine 30. divizija je učestvovala u oslobađanju Kupresa i dela Kupreške visoravni, koje su pre toga zauzele hrvatska vojska, HOS i jedinice TO iz Zapadne Hercegovine.
Od 27. do 30. maja divizija je porazila paravojne muslimanske formacije na teritoriji opštine Ključ a od 6. juna do 20. novembra, uz pomoć drugih jedinica VRS, izvela je operaciju oslobađanja Jajca.
Nakon toga jedinice divizije upućene su na visoravan Komar, u dolinu Vrbasa i na Košćane, sa osnovnim zadatkom da brane Donji Vakuf i Jajce od napada iz Bugojna, Novog Travnika, Travnika i Turbeta.
Najtežu bitku divizija je vodila od 29. maja do 15. juna 1994. godine kad je, nakon izuzetnih napora, uz velike gubitke, uspela da slomi ofanzivu muslimanske vojske na Donji Vakuf, tadašnji Srbobran.
Iako formacijski nije bila u sastavu 30. divizije, njen ratni put i njenu ratnu sudbinu podelila je Prva mešovita protivoklopna-artiljerijska banjalučka brigada. Od teških višemesečnih bitaka za oslobađanje Jajca do jednako teških trogodišnjih bitaka za odbranu Donjeg Vakufa. Na tom putu pala su 134 ratnika.
Inače, najveće gubitke imala je Sedma kupreška motorizovana brigada (koja je veći deo rata ratovala u sastavu Drugog krajiškog korpusa a 30. diviziji je pretpočinjena 13. novembra 1994. godine), sa 330 poginulih vojnika i oficira. Devetnaesta donjovakufska brigada imala ih je 326, Jedanaesta mrkonjićka 173, Prva šipovačka 125...
Od 6. septembra 1995. godine hrvatska vojska, koju su predvodile njene gardijske brigade, probile su linije srpske odbrane na Velikom Vitorogu i Mliništima, započele brz prodor prema Mrkonjić-Gradu, odnosno Jajcu i izbile u zaleđe fronta koji je držala 30. divizija. Koja je, da bi izbegla okruženje, bila prinuđena da napusti Donji Vakuf i Jajce i izvuče se na liniju na kojoj je uspostavljena odbrana Mrkonjić Grada.
Delovi divizije učestvovali su u borbama na posavskom (rejon Orašja), sarajevskom i maglajskom ratištu.
Prvi komandant divizije bio je pukovnik Stanislav Galić, koji je komandovao operacijom oslobađanja Kupresa od 3. do 10. aprila 1992. da bi zatim bio postavljen na dužnost komandanta Sarajevsko-romanijskog korpusa VRS. Zločinački sud NATO pakta u Hagu osudio ga je na kaznu doživotnog zatvora, koju izdržava u Nemačkoj. Nasledio ga je pukovnik Jovo Blažanović, koji je 29. avgusta 1994. godine dužnost predao general-majoru Momiru Zecu.
Knjiga je štampana u tvrdom povezu, na 440 strana a ilustrovana je sa više desetina forografija i ratnim kartama operacija u kojima je divizija učestvovala. Podeljena na dva dela. Prvi deo čine podsećanje na političke prilike u BiH i početak nasilnog izdvajanja te republike iz SFRJ, ratni put 30. divizije ispisan na osnovu njenog ratnog dnevnika i svojevrsna lična karta ove formacije, sa najvažnijim podacima o njenim jedinicama i starešinama.
Drugi deo monografije čine tekstovi koji su za vreme i posle rata objavljeni o 30. diviziji i njenim borcima, razvrstani u sledeće celine: Sećanja na poginule, Svedočanstva sa ratišta, Reportaže sa ratišta i Aktuelnosti iz jedinica.
Najveća vrednost knjige jeste to što je pisana na osnovu dokumenata i činjenica. Koje su ponekad u neskladu sa mišljenjem koje je o određenim događajima i ljudima, zahvaljujući propagandi ili slučajnosti, preovlađujuće u javnosti. Jedna od njih je i već pomenuta činjenica da je operacijom oslobađanja Kupresa, od početka do kraja, komandovao pukovnik Stanislav Galić a ne, kao što se veruje i kao što tvrdi većina hroničara, pukovnik Slavko Lisica. Lisici je pripisana sva slava, tu i tamo njome se okitio i tadašnji komandant Kninskog korpusa pukovnik Ratko Mladić, dok Galića uglavnom niko i ne pominje.
Zanimljivo je da je autor knjige Mirko Matić profesionalni vojnik, školovan u Beogradu, koji je penzionisan na dužnosti načelnika Odelenja za vojnoobaveštajnu podršku u Upravi za obaveštajno-bezbedonosne poslove oružanih snaga BiH, a do sad je napisao četiri knjige. Pre ove izuzetno značajne monografije o svojim ratnim saborcima, o bitkama koju su etnički Srbi pravoslavne, katoličke i islamske veroispovesti od 1992. do 1995. godine vodili u dolini Vrbasa, napisao je tri knjige o Kupreškoj visoravni na kojoj je ponikao i sa koje je u svet krenuo: Zvuci sa Kupresa, Kupreški biljezi i Matići sa Kupresa.
Antrfile
Autor ovog teksta je imao čast da na početku rata komanduje Specijalnom četom 30. divizije, koja je aktivno učestvovala u operaciji oslobađanja Kupresa i borbama na kupreškom ratištu. Nakon formiranja VRS 15. maja 1992. moja jedinica je postala Izviđačko-diverzantska četa 7. kupreške brigade.
