KNjIGA MILANA KARANA „SRBI DUVNA – ŽIVOT I STRADANjA“: Monumentalni spomenik duvanjskim Srbima i njihovoj tužnoj sudbini
Nakon poslednjeg rata Hrvati su u Brišniku podigli kapelu na čijem krovu je postavljen zvonik u obliku latiničnog slova U, simbola ustaških koljača
Knjiga Milana Karana "Srbi Duvna - život i stradanja" još jedno je dragoceno i potresno svedočanstvo o istoriji i stradanju srpskog naroda na razmeđu između Zapadne Hercegovine i Bosanske krajine, na prostoru od Rame i Kupresa, preko Duvna, do Livna i Imotskog.
Autor je knjigom koja ima 900 stranica opisao valjda sve što je u istoriji Duvna (koje se u raznim periodima zvalo Županjac, Županj potok i Tomislavgrad, koje ime i danas nosi) i srpskog naroda u tom kraju bilo značajno.
STRAVIČNE SCENE U SRBIJI: Nevreme izazvalo katastrofu! Vetar čupao drveće, padale fasade sa kuća! (FOTO)
Mnogo je aplikacija i onlajn kurseva, ali postoji SAMO JEDAN NAČIN da zaista uspešno i lako savladate ENGLESKI ILI NEMAČKI JEZIK
Oglasila se profesorka Nebojše Glogovca! "Ono NISU MOJE REČI, neko se POIGRAO SA MNOM!"
Od srednjovekovnog pravoslavnog manastira Labostin u Duvanjskom polju, sabora srpskih kneževa u Duvnu 877. godine, dolaska u Duvno srpskog cara Dušana, izmišljenog krunisanja na Duvanjskom polju hrvatskog kralja Tomislava i smrti serdara Stojana Jankovića, preko strukture stanovništva, običaja, svakodnevnog života, privrednog i kulturnog razvoja, pa do tri rata u 20. veku u kojima su nad srpskim narodom duvanjskog kraja počinjeni teški zločini. Uključujući i zločin genocida u ratu od 1941. do 1945. godine.
Razmere tih zločina najbolje pokazuje činjenica da na prostranstvu između Malovana, Tušnice, Medine, Grabovice i Ljubuše, gde su pre dva veka činili većinu stanovništva, Zelena, Karana, Ćevapa, Savića, Pavlica, Miškovića, Važića, Milisava, Stanića, Stanišića, Talića, Vukovića, Bilanovića, Zečevića i drugih Srba ima samo u tragovima. Uglavnom u natpisima na krstovima po seoskim grobljima.
Najveći deo je prvo pokatoličen, a zatim preveden u Hrvate, deo je rodni kraj napustio u potrazi za boljim životom, nekoliko stotina je okončalo pod ustaškim kamama i u jamama a ono što je preživelo genocid i posleratne migracije proterano je iz Duvna u ratu od 1992 do 1995. godine.
Po popisima stanovništva iz 18. i 19. veka Srbi pravoslavni i Srbi katolici činili su većinu stanovništva, da bi po popisu 1910. godine Srba u duvanjskoj opštini bilo samo 1.222 ili pet odsto.
U Drugom svetskom ratu, u tri navrata, prvi put krajem juna (vidovdanski pokolj), drugi put 1. avgusta 1941. godine (ilindanski pokolj), treći put u septembru 1942. ustaše su ubile i u jame oko Duvanjskog polja ubacile 282 Srba. U jamu Slipica kod Gornjeg Brišnika ubačeno je 129 Srba iz sela Cebare.
U jamu su bačeni svi seljani, uključujući i decu u kolevci. Najmlađe dete imalo je dva meseca. Nad jamom i u jami okončan je život 17 porodica Zelen i sedam porodica Vitezović. Zločin je preživela samo Mara Zelen koja se uspela sakriti u žitu i njen muž Stevo Zelen koji je uspeo da živ izađe iz jame. U jamu u Tuščića gaju na planini Kamešnici ubačeno je 78, u jamu Kaurska na planine Pakline 25, u jamu Golubinka na planini Grabovici 25 Srba...
Pre ubacivanja u jamu nesrećnici su udarani maljevima i sekirama...Mnogi su u jame padali živi i dole su umrli od krvarenja, gladi, hladnoće. U jami Golubinki, koja je nešto plića od ostalih, nekoliko Srba je bilo živo i tri dana nakon ubacivanja. Kad su to saznale, ustaše su došle, izvadile ih iz jame, ubile i ponovo bacile u jamu.
Iz jame iznad Bršnika uspeo je da pobegne jedan nesrećnik, Vitezović iz sela Cebare. On je u zoru sledećeg dana primećen iznad Stipanića, ustaše su organizovale poteru, uhvatile ga, dovele u zatvor u Duvnu i tu zadavile. Pokolj nad Srbima iz Cebara organizovao je njihov komšija iz Brišnika Marijan Franjić.
Nakon poslednjeg rata Hrvati su u Brišniku podigli kapelu na čijem krovu je postavljen zvonik u obliku latiničnog slova U, simbola ustaških koljača.
Među organizatorima zločina bili su fratri Karlo Grabovac i Mijo Čuić, tabornik Bajro Tanjević, Bariša Žilić, Pero Ćavarušić, Marijan Šola, Marko Ivić, Tade Lerota, Stojko Zrno, Vinko Tomić, Tadija Višić, Petar Cikoja, Ante Radoš, Ante Luetić i još nekoliko desetina krvnika.
Na drugoj strani, brojni pošteni Hrvati kao što su bili Mile Perić, Mile Krišto, načelnik opštine Šujica Stipić, fratar Klemo Dokić, žandar Pero Mejić, Nasko Đugum, Hadžo Đugum, Raduka Perić, Tomo Medić i drugi pokušavali su i ponekad uspevali da zaštite svoje pravoslavne komšije. Neki od njih su zbog toga platili glavom. Jedan od njih je i načelnik duvanjskog kotara Tomo Maleš, rodom iz Sinja.
Prvo je premešten na službu u susedno Livno, gde je nastavio sa svojim plemenitim radom na spašavanju Srba, međutim polovinom 1941. godine pozvan je u Zagreb i tamo ubijen.
Da se većina Hrvata i muslimana gnušala ustaških zločina i bezobzirnog klanja nedužnih ljudi pokazuje i činjenica da su protivnici Pavelića i njegovih krvnika u avgustu 1942. godine formirali Duvanjski partizanski odred. Karan opisuje ratni put odreda i od zaborava otima njegove borce, ali i Duvnjake, Srbe, Hrvate i muslimane, koji su se u drugim partizanskim jedinicama borili protiv hrvatsko-muslimanskog ustašluka i nemačkog nacizma. Po popisu obavljenom 1971. godine u Duvnu je bilo 970 a po popisu 1991. godine 576 Srba.
Nakon rata od 1992. do 1995. u Duvnu je ostalo tridesetak Srba, većinom starih ili onih u nacionalno mešovitim brakovima. Većina je umrla ili se odselila, tako da u gradu u podnožju planine Tušnice sad ima desetak Srba.
Zločini nad Srbima u Duvnu su se ponovili i u poslednjem ratu ali u manjem obimu nego pola veka ranije. U prvoj ratnoj godini Hrvati su u Duvnu utamničili 320 Srba iz Duvna i okolnih sela. Praktično, sve srpsko stanovništvo je uhapšeno.
Uključujući i tek rođenu decu. Vojno sposobni muškarci su držani u zatvorima u gradu a starci, žene i deca su skupljeni u selo Rašćani, koje je pretvoreno u logor. Već na početku terora, 9. aprila 1992. godine, ekstremisti su eksplozivom razneli i seosku crkvu posvećenu Vavedenju presvete Bogorodice na Mandinoj Glavici.
U avgustu 1992. Međunarodni crveni krst je u Rašćanima registrovao 250 logoraša, staraca, žena i djece. Najstariji među njima Žarko Zečević imao je 94 a najmlađe, Teodora Marić i Vanja Savić, nisu imale ni godinu dana. Jedanestoro logoraša umrlo je od starosti, stresa i izostanka lečenja. Hrvati su dozvolili da MCK 29. juna 1993.
Srbe iz logora u Rašćanima evakuiše u Republiku Srpsku. Otad u Rašćanima i drugim duvanjskim selima nema Srba. Muškarci zatočeni u Duvnu su posle sistematskog premlaćivanja i nakon što bi potpisali priznanje koje su im sastavili njihovi mučitelji, korišćeni za obavljanje raznih poslova, uglavnom na njivama. Jedanaest njih je podleglo zverskom mučenju i nije dočekalo razmenu i prelazak na teritoriju Republike Srpske - u slobodu. U otimanju od zaborava stradanja duvanjskih Srba Karan ide od sela do sela. Rašćani, Eminovo Selo, Mandino Selo, Lipa, Oplećani, Baljci... I iz svakog sela objavljuje izjave svedoka o sopstvenom i stradanju svojih komšija.
Posebnu pažnju u Karanovoj knjizi zaslužuje svedočenje o Srbima putnicima- namernicima koje je 1992. put naneo do ovog dela Hercegovine. Uglavnom su u pitanju radnici iz Srbije i BiH koji su radili u Rijeci, Puli, Splitu, Zagrebu i drugim hrvatskim gradovima a koje je policija Republike Hrvatske (samo zato što su srpske nacionalnosti) hapsila, oduzimala im dokumenta, dovodila ih do granice sa BiH i tu ih predavala policiji iz Duvna i Livna. Tačan broj tih nesrećnika nikad neće biti utvrđen ali je i iz Karanovog svedočenja i svedočenja drugih duvanjskih Srba nesporno da se radi o desetinama.
Sa granice su sprovođeni u "zvanične" zatvore u Duvnu i Livnu a još češće u razne "privatne" logore. Gde su prebijani i ubijani. Uglavnom nakon zverskog mučenja. Jedan od tih logora nalazio se u duvanjskom selu Galečić. Logoraš koji je preživeo pakao Galečića i svedočio o tamo počinjenim strahotama tvrdi da su pojedini Srbi, izlomljeni zverskim mučenjem, skidani do gola, vezivani uz stabla drveća i ostavljani da tako umru. Nemoćne nesrećnike su napadale vrane i druge ptice, vadile im oči...
Među zločincima koji su se patološki iživljavali nad Srbima u svim svedočenjima zabeleženim u ovoj knjizi izdvaja se životinja u ljudskom obličju Ivan Krišto Dugonjče. Ljudskom mozgu je teško i zamisliti metode mučenja kojima se ta iskompleksirana zver služila. Odmah za njim tu su Dragan Perić zvani Vrića, Nikola Krišto, zvani Krešić, Ante Jurič, zvani Zlatonjić, Drago Banović Galinović, musliman Akif Hadžić Kifo....
Kao pošten čovek i objektivan hroničar, bez obzira na užasnu nepravdu koja učinjena njemu, njegovoj porodici i njegovom narodu, bez obzira na teror kojem su ga dojučerašnje komšije mesecima izvrgavale, Milan Karan nije propustio da svedoči i o Hrvatima iz Duvna koji su se suprostavljali ustaškom ludilu i pokušavali da spreče zlostavljanje svojih komšija Srba. Dirljivo je sa koliko pažnje se posle rata prisetio svakog imena, svakog dobročinistva, makar to bio i samo pogled pun razumevanja za robovski položaj u kojem se nalazio.
A u ludom ratnom vremenu, kad su glavnu reč imala najgora paščad a ne ljudi, nije bilo lako a često ni bezbedno u Duvnu se solidarisati sa Srbima, za njih se založiti. Policajci Frano Petrović, Božo Pokrajčić, Mirko Kordić i Ivan Leutar, sekretar stanice policije Ivan Ćosić, magacioner Kovačević, predratni proustaški ekstremista Filip Bagić, Perica Majić, Mirko Višić, Mijo Marković i Srđana....samo su neki iz galerije likova onih koje su Karan i ostali Srbi iz Duvna zapamtili po ljudskom ponašanju i dobroti.
Posebnu vrednost knjizi "Srbi Duvna - život i stradanje" daje činjenica što je ona delo čoveka koji se pre toga nije bavio pisanjem. Milan Karan je ekonomist, kojeg su početak rata i hapšenje zatekli na mestu direktora pošte u Duvnu.
- Hrvati će još dugo ratovati sa Srbima, pogotovo tamo gde živih Srba više nema. Ratovaće sa onim bezdankama, gde su Srbi i najbrojniji. Dok su živi poklekli, mrtvi pružaju najžilaviji otpor. Oni koji su klonuli prije smrti žive sahranjuju ispod busa promijenjene vjere i nacije, lakše im zameću tragove - piše u ovoj tužnoj hronici srpskog stradanja.
