Pre 30 godina ova zemlja je bila jedna od najsiromašnijih na svetu, a onda su doživeli ekonomsko čudo

Nije uvek bilo tako. Pre samo 30 godina, Vijetnam je bila jedna od najsiromašnijih zemalja na svetu. Kako je ova zemlja jugoistočne Azije postala srednje razvijena zemlja?

Kada se završio 20-godišnji Vijetnamski rat 1975. godine, ekonomija Vijetnama je bila jedna od najsiromašnijih u svetu, a rast u okviru petogodišnjih planova vlade bio je anemičan. Do sredine 1980-ih, BDP po glavi stanovnika bio je zaglavljen između 200 i 300 dolara. Ali onda se nešto promenilo. Godine 1986. vlada je uvela „Đoi Moi“, seriju ekonomskih i političkih reformi, i usmerila zemlju da postane „socijalistička tržišna ekonomija“.

Danas je Vijetnam jedna od najuspešnijih tržišta u razvoju. Njen ekonomski rast od 6-7% je konkurent Kini, a izvoz je vredan koliko i ukupna vrednost njegovog BDP-a. Sve od Nike sportske opreme do Samsung pametnih telefona proizvedeno je u ovoj državi ASEAN (Asocijacija nacija jugoistočne Azije). Takav je uspeh zemlje, rekao je Sheng Lu, asistent na Univerzitetu u Delaveru za Financial Times, da je ostalo malo slobodnih radnika ili proizvodnih pogona.

Kako se onda desilo ovo čudo ekonomskog rasta? Prema analitičarima Svetske banke i istraživačkog centra Brookings, ekonomski uspon Vijetnama može se objasniti trima glavnim faktorima: “Prvo, ona je prihvatila liberalizaciju trgovine. Drugo, ona je dopunila liberalizaciju ka inostranstvu domaćim reformama kroz deregulaciju i smanjenje troškova poslovanja. Konačno, Vijetnam je uložio mnogo u ljudski i fizički kapital, pretežno kroz javne investicije.”

Što se tiče prvog faktora, analitičari ukazuju na različite sporazume o slobodnoj trgovini koji je Vijetnam potpisao u poslednjih 20 godina. Vijetnam se 1995. godine pridružio području slobodne trgovine ASEAN-a. Godine 2000. potpisala je sporazum o slobodnoj trgovini sa SAD, a 2007. godine pristupila je Svetskoj trgovinskoj organizaciji. Od tada su usledili i drugi sporazumi ASEAN-a sa Kinom, Indijom, Japanom i Korejom, a tek ove godine, izmenjeno Trans-pacifičko partnerstvo stupilo je na snagu - iako bez SAD-a.

Kumulativni efekat svih ovih sporazuma bio je postepeno smanjivanje tarifa koje su nametnute za uvoz i izvoz iz Vijetnama, kao što je prikazano na grafikonu u nastavku.

Okretanje vlade ka otvorenoj ekonomiji uključivalo je i domaće reforme. Zemlja je 1986. godine stvorila svoj prvi Zakon o stranim ulaganjima, koji je omogućio stranim kompanijama da uđu u Vijetnam. Od tada, advokatska firma Baker & McKenzie je u izvještaju za 2016. izjavila da je zakon nekoliko puta revidiran, uglavnom da bi se usvojio pristup koji je još više naklonjen investitorima, a cilj je bio smanjiti administrativnu birokratiju i bolje olakšati strane
investicije u Vijetnam.

Vijetnamski napori nisu ostali nezapaženi u međunarodnim rang listama. U Izvještaju o globalnoj konkurentnosti Svetskog ekonomskog foruma (World Economic Forum’s Global Competitiveness Report), Vijetnam je porastao sa 77. mesta u 2006. na 55. u 2017. godini. U međuvremenu, Vijetnam je, na Duing biznis listi porastao sa 104. mesta u 2007. na 68. mesto u 2017. godini., navodi Svetska Banka, Vijetnam je postigao napredak u svemu od sprovođenja ugovora, povećanja pristupa kreditima i električnoj energiji, plaćanja poreza i prekograničnoj
trgovini.

Konačno, Vijetnam je mnogo uložio u svoj ljudski kapital i infrastrukturu. Suočavajući se sa ubrzanim rastom stanovništva - danas ima 95 miliona stanovnika, od kojih je polovina mlađa od 35 godina, a imao je 60 miliona u 1986. godini - Vijetnam je napravio velike javne investicije u osnovno obrazovanje. Ovo je bilo neophodno, jer rastuća populacija znači i rastuću potrebu za poslom. Međutim, Vijetnam je takođe mnogo investirao u infrastrukturu, osiguravajući jeftin masovni pristup internetu. Četvrta industrijska revolucija kuca na vrata jugoistočne Azije, a postojanje zdrave IT infrastrukture bitna je priprema.

Te investicije su se isplatile. Naoružan potrebnom infrastrukturom i uspostavljenom politikom prilagođenom tržištu, Vijetnam je postao čvorište za strane investicije i proizvodnju u jugoistočnoj Aziji. Japanski i korejski proizvođači elektronike kao što su Samsung, LG, Olimpus i Pioneer i bezbroj evropskih i američkih proizvođača odeće postavili su prodavnice u zemlji. Do 2017. godine, piše Financial Times, Vijetnam je postao najveći izvoznik odeće u regionu i drugi najveći izvoznik elektronike (nakon Singapura).

Ekonomski rast je usledio. Od 2010. godine, rast BDP-a u Vijetnamu iznosio je najmanje 5% godišnje, a u 2017. godini dostigao je vrhunac od 6,8%. Sa takvim brzim ekonomskim rastom, zemlja je izrasla iz jedne od najsiromašnijih zemalja u svetu u jednu zemlju sa srednjim dohotkom. Njen BDP po glavi stanovnika bio je tek 230 dolara 1985. godine, a porastao je više od deset puta i 2017. godine je iznosio 2.343 dolara. Ako se posmatra BDP po paritetu kupovne moći, onda je čak i viši i iznosi preko 6.000 dolara.

Važno je da je ekonomski rast bio prilično sveobuhvatan. Prema Indeksu inkluzivnog razvoja Svetskog ekonomskog foruma, Vijetnam je deo grupe ekonomija koje su posebno dobro učinile svoje procese rasta sveobuhvatnim i održivijim. I žene su bolje prošle. Njihova stopa zaposlenosti je u okviru 10% od stope zaposlenosti muškaraca, napominje Svetska banka, a verovatnoća da domaćinstva predvođena ženama budu siromašna je smanjena u odnosu na ona koja su predvođena muškarcima, iako su nejednakosti i dalje prisutne.

Jedan važan nedostatak, međutim, je vladin pristup ljudskim pravima i privatnosti. Sloboda štampe je jedna od najgorih u svetu, građani se sve više nadgledaju na internetu, a aktivisti za ljudska prava nisu dobrodošli. Kao primer, dvojici aktivista za ljudska prava pozvana na ovogodišnji Svetski ekonomski forum o ASEAN-u je uskraćena viza za ulazak u zemlju.

Da li išta može da zaustavi uspon Vijetnama? S obzirom na apetit za globalizacijom u mnogim delovima zemlje, Vijetnam izgleda posebno ranjivo, kako je objavio Financial Times ranije ove godine. Njen izvoz je vredan 99,2 odsto njenog BDP-a, i kao što se ranije pokazalo, veliki deo njenog uspeha zasniva se na stranim investicijama i trgovini. Kao tržište u razvoju, može doći do propasti ukoliko prestane da bude jedno od omiljenih mesta za investiranje usled jačanja vrednosti američkog dolara.

Ali za sada, Vijetnam želi da profitira, a ne da bude povređen povećanjem tenzija u globalnoj trgovini. Iako su se SAD povukle iz Transpacifičkog trgovinskog sporazuma, njegov antagonizam do sada je imao veći uticaj na Kinu nego na Vijetnam. Američka vlada je uvela
carine na uvoz na stotine milijardi dolara vrednosti kineskih proizvoda, što je dovelo kompanije sa proizvodnim pogonom u Kini da razmisle o preseljenju u zemlje kao što je Vijetnam.

Ali čak i ako Vijetnam ne bude pogođen povećanjem zapadnjačkog protekcionizma, on još uvek može računati na svoju rastuću srednju klasu kako bi ostvario sledeći podsticaj rastu. I domaći i međunarodni trgovci razmišljaju o brzoj ekspanziji u zemlji, jer sve većem broju ljudi raste kupovna moć za kupovinu robe i usluga. To može značiti da će možda jednog dana, umesto trenutne gužve koja se pravi u malim trgovinama i koju prave skuteri, Vijetnam odlikovati veliki trgovački centri i veliki broj automobila. Ali za sada, Vijetnam raste, svojom brzinom i na svoj način.