KRVAVI PIR NDH: Počelo je zakonima o zabrani ćirilice i o prekrštavanju

Povest istorijskog doba, onog koje počinje sa prvim pisanim rečima, zna za periode u kojima su zverstva jednih ljudi nad drugima bila strašna, a koja su trajala nekad mesecima, nekad decenijama. Praktično uvek, te su strahote bile posledice rata između frakcija, posledice prelaznih perioda kada jedna vlast menja drugu, jedna država drugu, jedna ideologija drugu.

Međutim, Nezavisna Država Hrvatska je poseban slučaj. To je kreacija koja je sebe nazvala državom, a koja je kao suštinu svog postojanja imala uništenje jednog naroda. Uništenje samo zato što pripadaju drugoj verziji iste vere, samo zato što su pravoslavni, što nisu rimokatolici.

Kraljevina Jugoslavija se, vojno, a pre svega jedinstvom slaba, još uvek batrgala pred napadima nacističke Nemačke, fašističke Italije i njenih saveznika, a Zagreb je već klicao okupatoru. Desetine hiljada žitelja najvećeg hrvatskog grada radosno je dočekalo Nemce, blagosiljajući ih cvećem i lomeći obeležja države koja im je donela slobodu od ugro-germanske supremacije duge osam vekova.

Istog, 10. aprila 1941. godine proglašena je Nezavisna Država Hrvatska, čiji je vođa postao Ante Pavelić (u Zagreb došao tek 16. aprila), lider terorističke organizacije Ustaše, jedan od organizatora neuspelog Velebitskog ustanka, ali i ubistva kralja Aleksandra u Marseju 9. oktobra 1934. Pomognut Italijom, konačno je došao do vrha.

Da bi satelitska NDH opstala, nemački kancelar Adolf Hitler je savetovao Paveliću "50 godina etničke netrpeljivosti kako bi se stabilizovala država, jer tolerancija donosi slabost".

Shvativši da može da radi šta želi, Pavelić je, kao i brojni srbomrsci među hrvatskim ekstremistima pre njega, dao onom najgorem u sebi da čini što mu je volja.

Srbi ne postoje, samo Hrvati pravoslavne vere

Samo četiri dana nakon proglašenja NDH koja je obuhvatala Hrvatsku bez primorja koje je pripalo Italiji, Bosnu i Hercegovinu i Srem, izbio je okršaj u Čapljini. Vojnici Kraljevine sukobili su se sa naoružanicima nove paradržave, što je poslužilo kao povod Paveliću da počne lov na Srbe.

Već 25. aprila zakonski je zabranjena ćirilica. Pismo Srba bilo je previše za ustaše, pa je od tog trena svaki čovek u državi morao da piše latinicom. Nedugo zatim, 3. maja, donet je zakon o prelasku sa jedne vere na drugu (suštinski, o prelasku sa pravoslavlja na rimokatolicizam), kojim je poručeno Srbima da jedini spas mogu očekivati napuštanjem "šizmatičke" i prelaskom na "jedinu pravu veru".

Samo par dana nakon zabrane ćirilice, počela su masovna ubijanja. U selu Gudovac kod Bjelovara, 28. aprila je uhapšeno 199 Srba i jedan Hrvat. Samo trojica su preživela, svi ostali su ubijeni.

Krenuo je krvavi pir nad ljudima za koje je vekovna verski netrpeljiva propaganda katoličkog sveštenstva govorila da su otpadnici, da na pogrešan način veruju u Hrista, kao i da su došli da Hrvatima ukradu zemlju.

Ti pogani istočnjaci, za koje je Ante Starčević govorio da su gori od životinja, i da ljudi nisu, su Srbi i trebalo ih je jednom zauvek oterati sa poteza Jadran-Drava i Istra-Drina. Mile Budak, blizak saradnik Pavelićev, uobličio je plan za "srpsko pitanje" na sledeći način: trećinu pokrstiti, trećinu oterati, a trećinu ubiti.

Udeo Vatikana

U toj nakani, ustaše su imale važnu, ako ne i najvažniju, podršku iz Vatikana. Papa Pije Dvanaesti je organizovao tzv. "pacovske kanale" kojima su pred kraj i nakon kraja rata mnogi od nacista, fašista, ustaša i ostalih zločinaca iz redova Sila osovine pobegli, pre svega u Južnu Ameriku.

Tokom rata, papa je smatrao da je ustaški krvavi pohod onoliko dobar koliko doprinosi jačanju katoličanstva. Kako je broj pravoslavnih u NDH opadao, tako je i Pavelićevo delovanje bilo dobro. (Vatikan je gajio veliki strah da će u Kraljevini Jugoslaviji prevladati pravoslavna struja i da će katolici nestati, utopljeni u nju. Otuda je stradanje pravoslavaca u NDH bilo prihvatljivo za Kuriju.)

Posebna dimenzija satiranja Srba u NDH bilo je pokrštavanje. Alojzije Stepinac, glavni verski klerik u zemlji, zdušno je stao iza projekta "prevođenja u pravu veru", koje je Zakon o prelasku sa jedne na drugu veru dodatno legalizovao i legitimizovao.

Nemačke su bile procene da je preko 200.000 Srba pokatoličeno, plašeći se smrti i računajući da će sačuvati živu glavu. Nakon rata, kada je komunistička Jugoslavija sudila Stepincu za zločine, biskup se pravdao da je to činio kako bi Srbima pomogao da ostanu živi.

Nakon što su počeli progoni, u nedostatku jasne strategije, ali i fizičke nemogućnosti da se Srbi istrebe, formirana su sabirna mesta za zatočene Srbe, Jevreje, Cigane i Hrvate antifašiste.

Jedini konc-logor za decu u istoriji čovečanstva

U prvim mesecima, nakon što su van zakona stavljene "niže rase", pristupljeno je formiranju koncentracionoh logora koji su nominalno deljeni u radne i sabirne. U stvarnosti nije bilo razlike, prisilan rad bio je slika i jednih i drugih, dok o nečovečanskim uslovima života i tretmanu prema zatvorenima treba posebna knjiga.

Među desetinama logora, najveći i najpoznatiji su Jadovno i Stara Gradiška. Broj stradalih u njima nije do kraja utvrđen, pogotovo ne u najvećem i najužasnijem, Jasenovcu koji je nastao nakon što je već u avgustu 1941. Jadovno zatvoreno.

Iako se broj stradalih u Jasenovcu i ostalim stratištima meri stotinama hiljada, nikada nije povedena temeljna i istrajna istraga. Razlozi su bili političke prirode: previše insistiranja na zlodelu Hrvata nad Srbima otežalo bi opstanak posleratne Jugoslavije. Zataškavanje potpune istine išlo je u prilog glavnom Titovom konceptu vladanja višenarodnom zemljom: jednačenjem ustaštva i četništva i velikosrpskog hegmonizma i hrvatskog separatizma.

Kada se posle Brozove smrti Jugoslavija polako krunila pod tek probuđenim radikalnim nacionalizmima, usledila su preterivanja. Sa srpske strane broj je preuveličavan do milionske brojke, što je besmisleno ako se u obzir uzmu rezultati predratnih i posleratnih popisa. Sa hrvatske strane broj je minimiziran, dok je u celokupnom stradanju isticano stradanje antifašista Hrvata umesto onih koji su najviše propatili - Srba.

Za kraj, jedan crn kuriozitet. U istoriji ljudske rase nikada nije zabeleženo postojanje logora za ubijanje dece. Sve do 3. avgusta 1942. kada je osnovano "Prihvatilište za decu izbeglica" pored Siska, kako su eufemistično ustaše zvale logor za decu Srba koje su poubijali ili internirali u Nemačku nakon ofanzive na Kozaru.

U tom nečuvenom zatvoru ubijeno je između 1.300 i 3.000 male Srpčadi, od 6.693 koliko ih je bilo zatočeno. Upravnik je bio lekar Antun Najžer. Kada je jedan deo mališana oboleo od tifusa, Najžer je naredio da ih odvedu među zdravu decu, da se zaraza proširi i na njih. Kako je priznao, decu je ubijao gušenjem ili ubrizgavanjem injekcija sa otrovom.