Deset godina od smrti Dobrice Ćosića - kako je "otac nacije" obeležio političku i književnu scenu naše zemlje

Bio je prvi predsednik Savezne Republike Jugoslavije (15. jun 1992 - 1. jun 1993), a pored toga i pisac, romansijer i esejista, politički i nacionalni teoretičar, učesnik Narodnooslobodilačke borbe i redovni član SANU.

Ponekad nazivan “ocem nacije”, Ćosić je u toku Narodnooslobodilačke borbe bio politički komesar u Rasinskom partizanskom odredu, urednik lista “Mladi borac” i član Pokrajinskog komiteta SKOJ-a za Srbiju. 

Posle oslobođenja je bio član AGITPROP-a Centralnog komiteta KP Srbije, a republički i savezni poslanik bio je 12 godina. Za poslanika je prvi put izabran 1945. godine, dobivši oko 6.800 glasova, ispred kandidata Zemljoradničke stranke sa 4.000 i kandidata Demokratske stranke sa 3.000 glasova. Jedan je od retkih koji su se javno usprotivili političkoj likvidaciji Aleksandra Rankovića 1966. godine.

Prvi Ćosićevi prozni radovi nisu privukli naročitu pažnju književne kritike.

U domaću i svetsku književnost ulazi 1951. godine sa svojim prvim delom “Daleko je sunce”. Ohrabren početnim književnim uspehom, Ćosić počinje uporno i istrajno da radi na upoznavanju moderne domaće i evropske proze i filozofske i sociološke naučne misli, što mu je omogućilo da svojim budućim delima dospe u vrh srpske književnosti i da značajno pregraniči nacionalne međe.

Tako od 1951. godine Dobrica Ćosić postaje slobodan umetnik, književnik koji je napisao kultne romane: “Koreni”, “Deobe”, “Vreme smrti” (tetralogija), “Vreme zla” (“Grešnik”, “Otpadnik”, “Vernik”), “Vreme vlasti”, ali i mnoge druge.

Od 14. februara do 26. aprila je, kao član državne delegacije, bio saputnik predsedniku Jugoslavije Josipu Brozu Titu na brodu “Galeb” kojim su obilazili afričke zemlje. Godine 1968. otvara pitanje Kosova i Metohije, čime izaziva pažnju članova iz CK. Postao je jedan od najpoznatijih opozicionara Josipu Brozu Titu posle razmimoilaženja sa njim.

Godine 1970. postaje član SANU, a u svojoj pristupnoj besedi je rekao: “Srpski narod je dobijao u ratu, a gubio u miru.” Od 1969. do 1972. bio je predsednik Srpske književne zadruge.

Godine 1984. osnovao je Odbor za odbranu slobode misli i izražavanja koji je ustajao u zaštitu raznih protivnika socijalističke Jugoslavije. Tokom 1989. i 1990. godine osnovao je srpske nacionalne stranke u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini. Prvi predsednik SRJ odlukom Savezne skupštine postaje 15. juna 1992. godine, a smenjen je godinu dana kasnije (1. juna 1993), glasanjem oba veća Saveznog parlamenta. Godine 2000. Dobrica je ušao u Narodni pokret "Otpor", ali je kasnije izjavio da to ne bi učinio da je znao da je "Otpor" finansiran iz inostranstva.

Otvoreno se zalagao za podelu Kosova i Metohije još devedesetih godina. U svojoj knjizi “Kosovo” (2004) bavi se ovom temom, a ovaj predlog je podržao i Noam Čomski u maju 2006. godine. Povodom Ćosićevog 80. rođendana čestitke su mu uputili premijer Srbije Zoran Đinđić, nazvavši ga pritom “srpskim Tomasom Manom” i predsednik Savezne Republike Jugoslavije Vojislav Koštunica. Predsednik Srbije Boris Tadić je decembra 2005. izjavio da se često konsultuje sa Dobricom. Slobodan Milošević je na suđenju u Hagu nazvao Ćosića “najvećim srpskim živim piscem”.

Više od 50 godina bio je u braku sa suprugom Božicom, do njene smrti 2006. godine. Godine 1954. dobio je ćerku Anu, a ima i dvoje unuka: Milenu (1981) i Nikolu (1982).

Preminuo je 18. maja 2014. u svojoj kući u Beogradu u 93. godini, a sahranjen je na Novom groblju u Beogradu. Opelo je služio episkop bački Irinej.

U Udruženju “Adligat” u Beogradu, čiji je Ćosić bio član, nalazi se Zbirka književnika Dobrice Ćosića sa više od dve stotine njegovih posveta, nekoliko rukopisa i delom knjiga iz njegove lične biblioteke.

Dobrica Ćosić je započeo svoj književni rad romanom „Daleko je sunce“ 1951. godine, u kome evocira svoje ratničko iskustvo iz narodnooslobodilačke borbe i slika moralnu i psihološku krizu ličnosti u uslovima rata. Dok je ovaj roman za sadržinu imao najsvežije događaje nacionalne istorije, drugi roman „Koreni“, koji je objavljen 1954. godine, uzima građu iz stvarnosti Srbije s kraja 19. veka.

To je slika raskola u jednoj patrijarhalnoj porodici, ali i raskola u narodu. Ovde je Ćosić pažljivom psihološkom analizom razotkrio mentalitet srbijanskog sela, uočio začetke i uzroke političkih previranja, predočio nekoliko upečatljivih karaktera. Nakon kultnog romana „Koreni“, sledi delo „Sedam dana u Budimpešti“ (1956), potom roman „Deobe“ (1961), u kome se Ćosić ponovo vraća Drugom svetskom ratu. Središnja tema ovog romana je deoba u narodu, deoba na partizane i četnike i posledice ove podele.

U periodu od 1972. do 1979. godine Ćosić se vraća epskoj temi i piše istorijski roman „Vreme smrti“ u četiri knjige. To je roman o Prvom svetskom ratu, široka freska vremena, događaja i ljudskih sudbina. Tako, nastavljajući priču o pojedincima iz porodice Katića iz sela Prerova, započetu u romanu „Koreni“, Ćosić ispisuje sagu ne samo o porodici Katić nego i o Srbiji koja je doživela golgotu.

Godine 1982. objavljuje još eseja pod nazivom “Stvarno i moguće”, a potom trilogiju “Vreme zla” (“Grešnik” 1985, “Otpadnik” 1986. i “Vernik” 1990), koja se može odrediti kao politički roman, u kojem Ćosić nastavlja priču o pojedincima iz iste porodice, ali i o ličnostima koje su započele svoj romaneskni život u “Vremenu smrti”. Tako je “Vremenom smrti” i “Vremenom zla” popunjena praznina između romana “Koreni” i romana “Deobe” i ostvarena kontinuirana povest o Srbiji, Prerovu i dvema prerovskim porodicama. Kao kruna svega, 1996. godine dolazi delo “Vreme vlasti”, u kojem se nastavlja povest započeta romanom “Koreni”.

Novo izdanje romana “Vreme smrti”, prvo posle 30 godina, najavljeno je 2014. godine. Ćosić je tim povodom imao svoje poslednje obraćanje srpskoj javnosti. Ubrzo posle toga je preminuo.

Srbija Danas/24sedam.rs/Prenela S.S.