ZBOGOM, LEGENDO - preminuo Džon Bart: "Očajnički sam pokušavao da preživim stvarajući"

Džon Bart, američki pisac koji je zajedno sa svojim savremenicima pokrenuo postmodernistički roman u američkoj književnosti i započeo brojne rasprave o tome šta je nova književnost, preminuo je u u 93. godini.

Univerzitet Džon Hopkins, gde je Bart bio profesor emiritus engleskog jezika i kreativnog pisanja, potvrdio je da je čuveni pisac preminuo u utorak. Uzrok smrti nije objavljen.

 Zajedno sa Vilijamom Gasom, Stenlijem Elkinsom i drugim piscima, Bart je bio deo talasa pisaca šezdesetih godina koji su se poigravali jezikom i proznim konvencijama. Objavio je više od 20 knjiga, među kojim i „Džil dečak-jarac“ i „Izgubljen u kući smeha“. Na svojim predavanjima kreativnog pisanja zalagao se za postmodernističke tendencije u pisanoj umetnosti, tvrdeći da su stare forme pisanja iscrpljene i da su nam potrebni novi pristupi tekstu.

 Bartova strast prema književnoj teoriji i težnja ka inovativnosti, stvorili su romane kompleksne forme, te su ga mnogi smatrali piscem koji piše za druge pisce. Bart je isticao da se osećao kao Šeherezada u "Hiljadu i jednoj noći", očajnički pokušavajući da preživi stvarajući književnost.

Proslavio se 1966. sa romanom "Žil dečak-jarac". U njemu je glavni junak polučovek-polujarac koji pohađa univerzitetski kampus u hladnoratovskom ambijentu.  Do danas se smatra jednim od najsloženijih romana u okvirima američkog postmodernizma.

Sledeće godine napisao je manifest postmodernizma, "Književnost iscrpljenosti", u kojem je tvrdio da tradicionalni roman pati od "iscrpljenosti određenih formi". U ovom uticajnom eseju opisao je postmodernog pisca kao onoga ko "se suočava s intelektualnim ćorsokakom i koristi ga protiv samog sebe da bi postigao novo umetničko delo".

Svoj stav pojasnio je u drugom eseju, koji je napisao 13 godina kasnije, pod nazivom "Književnost obnavljanja", gde je tvrdio da nije mislio da je roman mrtav – već da mu je samo potreban novi pristup. "Pošto se moji eseji pogrešno interpretiraju rado ću vas podsetiti da je pisana književnost zapravo stara oko 4.500 godina (uz odstupanje nekoliko vekova, zavisno od definicije književnosti), ali da nemamo načina da znamo da li tih 4.500 godina predstavlja senilnost, zrelost, mladost ili samo detinjstvo književnosti" napisao je Bart.

Bart je često istraživao odnos između pripovedača i čitaoca, a takođe se koristio postupcima parodiranja i satire. Veliku inspiraciju je pronalazio u persijsko-arapskoj zbirci novela "Hiljadu i jedna noć", koju je otkrio dok je radio u biblioteci Univerziteta Džon Hopkins.

Njegov prvi roman, "Opera na vodi", nominovan je za Nacionalnu književnu nagradu. Ponovo je bio nominovan 1968. godine za zbirku kratkih priča "Izgubljeni u kući smeha", a osvojio je 1973. za "Himeru", tri kratke novele fokusirane na mit o poznatom mitološkom čudovištu.

Bartovo ključno delo bila je parodija istorijske fikcije u romanu "Sot-Weed Factor" iz 1960. godine, sa mnoštvom zapletenih narativnih tokova. Razigran, pikarski zaplet koristi književne konvencije 18. veka da bi opisao avanture Ebnezera Kuka, koji preuzima posed plantaže duvana u Merilendu.

Bart je takođe poznat i po epistolarnom romanom "Pisma" iz 1979. godine. U romanu junaci iz njegovih prvih šest romana pišu jedni drugima, a kao jedan od književnih junaka i adresanata pojavljuje se i sam autor.

Njegova poslednja knjiga, zbirka međužanrovskih tekstova pod nazivom "Posleratci (ili samo slatkiši): Nešto konačno ispiščeno", objavljena je 2022. godine.

Više njegovih romana, zbirki priča, ali i teorijskih tekstova prevedeni su na srpski jezik.