GARDOŠ Živopisno naselje sa starom tvrđavom koja krije tajanstvene podzemne koridore!
Gde je i šta predstavlja Beograd danas? Švajcarski arhitekta Le Korbizije je jednom prilikom izjavio: “Beograd je najružniji grad na svetu, na najlepšem mestu na svetu.”. Slažemo se sa delom o najlepšem mestu na svetu, a u okviru projekta “Beograd danas”, daćemo sve od sebe da demantujemo prvi segment Le Korbizijeove tvrdnje i istaknemo koliko je diverzitet, koji je obeležio bogatu istoriju našeg glavnog grada, važan i koliko se zapravo lepote krije u šarenilu stilova, epoha i kultura, koje su strujale gradom kroz njegovu hiljadugodišnju prošlost.
Gardoš je urbano naselje u Beogradu, smešteno u opštini Zemun. Nalazi se na padinama istoimenog brda i predstavlja glavno istorijsko obeležje Zemuna. Delovi tvrđave Gardoš, izgrađene u 14. i 15. veku, spadaju među najstarije očuvane delove Zemuna.
BEOGRAD DANAS: Košutnjak - mesto za bekstvo iz grada - gradsko izletište za sve generacije
BEOGRAD DANAS: Tašmajdanski park - zelena oaza i svedok srpske istorije usred Beograda
BEOGRAD DANAS: Put kroz vreme u najboljem retro stilu - Šmizla Vintage Shop
Ovo naselje se nalazi na jednom od tri brda na kojima je izgrađeno istorijsko jezgro Zemuna. Gardoš dominira desnom obalom Dunava i prirodni je vidikovac ka području preko reke, u opštini Palilula. Susedi sa naseljima Gornji Grad na severozapadu, Ćukovac i Muhar na jugu, i Donji Grad na jugoistoku.
Teritorija od Gardoša, preko Ćukovca do Kalvarije, jedno je od najaktivnijih područja klizišta u Beogradu. Budući da je seciran vekovima, neki delovi lesa imaju litice koje su gotovo vertikalne i dostižu nagib do 90 stepeni. Osim toga, ovo područje je poznato po lagumima, obimnoj mreži podzemnih koridora koji su korišćeni za snabdevanje, skrivanje i eventualnu evakuaciju. U prethodnim vekovima, naseljenici su ostavljali mnoge vertikalne okna koja su prozračivala lagume, sušila les i održavala ga čvrstim. Kako se grad Zemun širio i urbanizovao, okna su vremenom bila pokrivena ili zatrpana smećem. Na taj način, koridori su zadržali vlažnost i počeli se urušavati. Situacija postaje kritična gotovo nakon svake kiše.
Lagumi Zemuna, sa svojom dužinom i razgranatošću, izvor su brojnih urbanih mitova. Jedan od njih je da neki lagumi, potekli iz podruma ispod vertikalnih stepenica na dnu Gardoškog tornja, zapravo idu sve do ispod reke Save, prelazeći u Beograd i povezujući Gardošku tvrđavu sa Beogradskom tvrđavom preko reke. Priča je nastala u Prvom svetskom ratu kada su Austrijanci zaista pogodili toranj, bombardujući ga sa Dunava. Leva stepeništa koja vode ka podrumu srušila su se, zakopavši podrum. Lokalno stanovništvo verovalo je da su Austrijanci to učinili namerno, kako bi sakrili podzemne prolaze. Nakon rata, iskopan je tunel od sadašnje galerije prizemlja do zakopanog podruma, ali se ispostavilo da iz njega nema prolaza. Ipak, mit opstaje.
Tvrđava Gardoš, poznata i kao Zemunska tvrđava ili Citadela, čini najstariji očuvani deo Starog Zemuna i predstavlja jedan od najimpozantnijih vidikovaca u Beogradu. Njeni zidovi datiraju iz 14. i 15. veka i građeni su kao deo mađarskog projekta obnove utvrđenja na njihovoj južnoj granici, kao odgovor na nadiruću opasnost od Osmanlija. Gardoš je igrao ključnu ulogu u dva velika sukoba: odbrani Beograda od Turaka 1456. godine, pod vođstvom Jovana Hunjadija, i padu Beograda i Zemuna u osmanske ruke 1521. godine, pod komandom sultana Sulejmana Veličanstvenog. U tim borbama, čitava garnizona utvrđenja Gardoš, predvođenog Šajkašima, dao je svoje živote, a tvrđava je bila poslednja linija odbrane. Dokument iz 1608. godine, autorstva Maksimilijana Prandštatera, prikazuje tvrđavu u punom sjaju, sa krovom. Međutim, prikazi Zemuna iz kasnog 17. veka prikazuju samo ruševine tvrđave.
Srednjovekovita tvrđava Zemun danas je sačuvana u ostacima citadele koja je poznata kao Mali grad. Ova gotička građevina imala je četiri okrugle kule, po jednu na svakom uglu, dok su zidovi bili sastavljeni od kamenih ploča i opeka prekrivena krečnim malterom. Danas su sačuvani delovi spoljnih zidova i tri kule visoke do 2 metra.
Nažalost, tvrđava nije doživela adekvatnu rekonstrukciju još od 17. veka. Vremenski uslovi, vojni sukobi i lokalno stanovništvo koje je koristilo kamenje za sopstvene potrebe doprineli su daljem propadanju. Država je 1948. godine proglasila tvrđavu za kulturno dobro. Međutim, do 21. veka zapuštenost tvrđave postala je očigledna. Spoljni malter je potpuno otpao sa zidova, a jugoistočna kula se srušila, ugrožavajući okolne kuće. Dodatno, nelegalna gradnja u blizini nanela je dodatnu štetu tvrđavi.
Tokom arheoloških iskopavanja 2010-ih godina, otkrivena su dva svodna ulaza u kule na spoljnoj strani jugozapadne kule, koji su se nalazili nekih 2,5 metra ispod nivoa terena modernog Gardoškog tornja. Tokom arheoloških istraživanja 2012–2013. godine, otkrivene su dve odlično očuvane rimske grobnice sa brojnim artefaktima i netaknutim skeletima, smeštene između istočne i južne kule, koje datiraju iz 2. ili 3. veka nove ere.
Projekat rekonstrukcije je započet 2016. godine. U martu 2018. godine najavljeno je da će se vrh platoa brda i područje oko tornja revitalizovati. Posao je poveren arhitekti Kseniji Bulatović, bez sprovođenja javnog arhitektonskog konkursa. Rekonstruisano područje će obuhvatiti 2.000 kvadratnih metara, a biće izgrađena i dva panoramska lifta, kako bi se omogućio lakši pristup. Projekat, koji uključuje betoniranje tvrđavnog platoa, izazvao je polemike u javnosti i među
Projekat je finansiran iz budžeta Grada Beograda. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.
