MATIĆI SA KUPRESA: Nova knjiga pukovnika Mirka Matića

Gorštačkog naroda koji je do poslednjeg rata činio 52 odsto stanovništva u kupreškoj opštini, a od kojeg je u zavičaju ostalo još oko 500 stanovnika.

U svojoj najnovijoj knjizi, četvrtoj po redu, Matić se bavi izučavanjem upravo plemena Matića iz Blagaja, sela koje je petnaest kilometara udaljeno od Kupresa i koje je mirovnim sporazumom u Dejtonu podeljeno na dva dela, između Republike Srpske i Federacije BiH ali i ograncima tog plemena u kupreškim selima Mrđenovci i  Mrđebare i na susednoj Janjskoj visoravni.

Na skoro 250 strana, ilustrovanih sa 248 fotografija, autor je oteo od zaborava ne samo svoje bliže i dalje srodnike već i brojne događaje, običaje i predmete, koji su bili neraskidivi deo opstajanja Matića u ovom delu BiH.

-Pišem na osnovu zapamćenih usmenih predanja naših starijih generacija, koja su se prenosila sa koljena na koljeno pet vijekova, te na osnovu pisanih tragova...Znam da sam neke od naših davnih predaka izostavio ili možda pogrešno upisao, isključivo u nedostatku dokaza a sve u želji da što cjelovitije i slikovitije prikažem porodično stablo, njegov razvoj i kretanje. Ali nisam izostavio ni jednu granu porodičnog stabla koje su se razvile u posljednjih 150 godina – piše autor u uvodnoj reči.

Na dvadesetak prvih stranica knjige opisani su geografski položaj i istorija Kupreške visoravni, sa akcentom na istoriju kupreških Srba pravoslavne veroispovesti. Matić tvrdi da se ime Kupres i selo Prosik (sadašnje Novo Selo) prvi put pominju u darovnici, vladarskoj povelji, poslednjeg kralja Bosne Stefana Tomaševića Kotromanića, potpisanoj 18.septembra 1461. godine u kraljevskom gradu Bobovcu.

Po svim sačuvanim dokazima, Srbi su od starina, preko vekova turske okupacije, do jeseni 1995. godine, kad ih je proterala hrvatska vojska, bili apsolutno većinsko stanovništvo na Kupreškoj visoravni. A o njihovom trajanju svedoči i više od hiljadu nadgrobnih spomenika, stećaka, od kojih je najviše njih ukrašeno uklesanim krstom i trolistom ljiljana, cveta koji je bio simbol Svete Trojice.

Turci su u kupreški kraj došli početkom šesnaestog veka, kada i ovaj kraj zahvata delimična islamizacija i razvlašćivanje feudalnog stanovništva. Prvi poznati slučaj promene hrišćanske vere dogodio se 1528. godine, kada je Ilijas, od oca Vukosava, Srbin iz Šujice, prešao na islam. Već 1574. godine na Kupreškoj visoravni postoji samo jedan feudalni posednik koji nije musliman, knez Petar Knežić iz Šemenovaca.

Iako Hrvati Kupres uporno svojataju kao vekovni hrvatski kraj, Matić podseća da se oni na visoravni pojavljuju tek početkom 18. veka, kada se doseljavaju zajedno sa potomcima kupreških Srba koji su se u zavičaj svojih predaka počeli vraćati iz Kninske, Vrličke i Sinjske krajine. Iz krajeva koje su, bežeći od Turaka, njihovi preci napustili u 16. i 17. veku. Zapravo, radi se o potomcima bivših kupreških Srba, koji su po dolasku u Dalmaciju i druge zapadne krajeve primili katoličku veru.

Po raspoloživim podacima, Matići su na Kuprešku visoravan doselili iz Kninske krajine, iz mesta Vrlika. Teška borba za opstanak, prvo ih je "oko 1620. godine" dovela u Dolac, između Livna i Glamoča, odakle su se posle jednog veka preselili na visoravan.  U istraživanjima porekla stanovništva kupreškog kraja koje je obavio 1920. godine dr Borivoje Milojević je zabeležio postojanje dve porodice Matića u Mrđebarama, tri u Blagaju i četiri u Mrđenovcima.

U kupreškom kraju, grane Matića poznate su po imenima predaka od kojih su se razgranale: Ničići, Pejzići, Pušolići, Avdželići, Mišići, Šćećići, Matini, Šiljkovići i Perukići. Mirko Matić je u knjizi "Matići sa Kupresa" objavio šemu porodičnog stabla svake od ovih porodičnih loza.

U kolonizaciji izvršenoj 1945. godine četiri porodice Matića odselile su se u Banatski Despotovac a tri u Mladenovo. Sada na Kupreškoj visoravni živi malo Matića. U Mrđenovcima ih više nema, u Blagaju žive tri a u Mrđenovcima, na Matića brdu, dve porodice iz tog plemena. U susednom Šipovu imaju tri porodice Matića, po jedna u Popužama, Čifluku i samom Šipovu.

Danas kupreških Matića ima u Banjaluci, Bijeljini, Palama, Prijedoru, Brčkom, Gornjem Vakufu, Novom Sadu, Zrenjaninu, Kuli, Banatskom Despotovcu, Mladenovu, Bačkoj Palanci, Inđiji, Beogradu, Aranđelovcu, Splitu, Rijeci, Skoplju, Australiji, Americi i Kanadi. Matići iz Mrđebara i njihovi deonici iz Blagaja i Rastičeva slave krsnu slavu Jovanjdan, a ostali Matići Đurđevdan.

Osim pisca ove knjige, najpoznatiji Matić je arhimandrit Arsenije Matić, profesor na Bogosloviji u Sremskim Karlovcima i iguman manastira Bešenovo. U svetu sporta najviše su uspeli fudbaler Igor Matić, član mlade reprezentacije Srbije koja ja na Evropskom prvenstvu 2004. godine osvojila drugo mesto i sestre Brigita i Barbara Matić iz Splita, koje su kao članovi džudo reprezantacije Hrvatske osvojile više medalja na evropskim i svetskim prvenstvima.

Mirko Matić, od oca Bogoljuba i Majke Ljeposave, rođen je 1962. godine. Završio je gimnaziju u Kupresu i Vojnu akademiju kopnene vojske u Beogradu. U odbrambeno-otadžbinskom ratu koji su Srbi u BiH vodili od 1992. do 1995. godine obavljao je više značajnih dužnosti u Vojsci Republike Srpske, uglavnom na obaveštajno-bezbedonosnim poslovima u njenoj 30. pešadijskoj diviziji. Penzionisan je 2014. godine u činu pukovnika. 

Pre ove objavio je još tri knjige: Zvuci sa Kupresa, Kupreški biljezi i Trideseta pješadijska divizija VRS.