USPON I PAD ISLAMSKE DRŽAVE: Od moćnog kalifata veličine Velike Britanije do malog seoskog uporišta (FOTO)

Nastanak i uspon Islamske države

Priča o usponu Islamske države nije počela ni 2012, 2013 niti 2014. godine već 19. avgusta 2003. godine kada se manji kamionet zaustavio ispred sedišta misije UN u Bagdadu. Usledila je stravična eksplozija koja je raznela polovinu zgrade u kojoj je bio smešten sam vrh misije UN u Iraku.

Tom prilikom stradao je i njen šef Brazilac Serđo Vijera de Meljo. Osam meseci kasnije u javnost je procureo audio snimak koji je počeo rečima: "Bog nas je nagradio. Žanjemo njihove glave i sečemo njihova tela u Bagdadu, Karbali i Nasiriji... Lista gradova se nastavila a snimak je završen sa jednim imenom Abu Musa Al Zarkavi.

Kao što je već rečeno, Islamska država korene vuče od pokojnog Abua Musaba el Zarkavija, jordanskog državljanina. Zarkavi se 2004, godinu dana posle invazije na Irak predvođene Sjedinjenim Državama, zarekao na vernost Osami Bin Ladenu i formirao Al Kaidu u Iraku, koja je postala noseća sila pobune.

Posle Zarkavijeve smrti 2006. godine, Al Kaida je u Iraku stvorila kišobransku organizaciju, Islamsku državu Iraka. Islamsku državu Iraka redovno su oslabljivali napadi američkih trupa i stvaranje saveta Sahve ("Buđenje") među sunitima koji nisu prihvatali njenu brutalnost.

Bliski istok sedam godina od invazije SAD na Irak i u posledenjoj godini pred povlačenje Amerikanaca iz ove države zahvatio je novi političko-društveni, pa i socijalni fenomen poznat kao "Arapsko proleće". Kao kule od karate padale su vlasti u Tunisu, Libiji, Egiptu, a u Siriji vlast Bašara al Asada počela je u krvi da guši demonstracije. Usledilo je bujanje raznih milicija i džihadističkih grupa.

Naredne 2012. isplivao je Tajni dokument Pentagona koji je ukazivao da SAD očekuju uspon nove terorističke grupe pod nazivom "Islamska država", koji priprema i organizuje grupa džihadista koji su imali veliko iskustvo u borbi u Iraku, Somaliji i Libiji i oko sebe okupljaju borce iz raznih grupa širom sveta.

Bagdadi, bivši zatvorenik Sjedinjenih Država, postao je lider 2010. godine i počeo da obnavlja vojnu sposobnost Islamske države Iraka (ISI). Do 2013. godine, ona je ponovo izvršavala na desetine napada mesečno u Iraku. Pridružila se i pobuni protiv predsednika Bašara el Asada u Siriji, osnovavši Front el Nusra.

U aprilu 2013. godine, Bagdadi je objavio pripajanje svojih snaga u Iraku i Siriji, i osnivanje "Islamske države Iraka i Levanta" (ISIL). Lideri Al Nusre i Al Kaide odbacili su ovaj potez, ali su se borci lojalni Bagdadiju otcepili od Al Nusre i pomogli da ISIL ostane u Siriji.

Arapsko proleće je uveliko treslo Bliski istok, posebno Siriju gde je već 2012. buknuo građanski rat kad su salafističke grupe i razne milicije počele da upravljaju revolucijom i rušenjem Asadove vlasti. Među obaveštajcima 2013. pronela se vest da je organizacija Islamska država promenila ime u Islamska država Iraka i Levanta (ISIL), a njen lider postao je upravo Al Bagdadi.

Međutim, grupacije koje su se borile u Siriji u redovima Al Nusre, Al Bagdadi povlači u Irak koji je već tad bio rastrzan borbama oko vlasti Šiita koji su postali dominantni i Sunita koji su morali da plate danak podrške vladanju Sadama Huseina i džihadistima. Korumpirani režim u Iraku počeo je da kleca. 

Zahvaljujući podršci Sunita koji su bili deo vlasti Sadama Huseina Islamska država zauzela je 10. juna 2014. Faludžu, da bi četiri dana kasnije pao i dvomilionski Mosul, drugi najveći grad u Iraku posle Bagdada. Mosul je bio privredno i političko sedište severa Iraka, univerzitetski grad, proizvođač velikog broja intelektualaca i naučnika ovog naftom veoma bogatog regiona, raskrsnica kultura i religija gde je živela brojna hrišćanska manjina.

Odjedom grad je osvanuo u rukama grupe koja je praktikovala šerijatsko pravo. Pad Mosula i masovna likvidacija šiita i hrišćana privukla je pažnju svetskih medija koji su po prvi put počeli da se interesuju za ovu organizaciju. Krajem meseca, nakon konsolidacije vlasti nad desetinom gradova i manjih mesta, ISIL je objavio stvaranje kalifata i promenio ime u "Islamska država".

Do kraja jula meseca 2014. Islamska država je zauzela skora sve gradove, naselja i sela na zapadu Iraka. Vreme je bilo da se pređe u susednu Siriju gde je Al Nusra već preuzela lidersku poziciju među džihadističkim grupama, a po opremi i obučenim brocima mogla je stane na liniju Asadovoj vojsci koja je gubila teritorije i činila se nemoćnom.

Borci islamske države prelaze u floti Pik apova praćeni tenkovima i drugim vozilima granicu Sirije i Iraka avgusta 2014 godine.. Već septembra 2014. ISIL drži teritoriju uz reke Eufrat i Tigirs površine 210.000 kvadratnih kilometara što je bilo približna površina Velike Britanije. Na svom vrhuncu, Islamska država je kontrolisala teritoriju sa 10 miliona stanovnika.

Islamska država uspela je u istom periodu da zauzme nove teritorije od strateškog značaja, uključujući grad Ramadi u iračkoj pokrajini Anbar i grad Palmiru u sirijskoj pokrajini Homs.

Smatra se da je ova militantna grupa najbogatija na svetu. Ispočetka se oslanjala na bogate privatne donatore i islamske dobrotvorne organizacije sa Bliskog Istoka željne svrgavanja sirijskog predsednika Asada. Iako se takva sredstva i dalje koriste za finansiranje putovanja stranih boraca u Siriju i Irak, grupa se sada u velikoj meri finansira sama.

Američko ministarstvo finansija procenjuje da je 2014. godine Islamska država zarađivala čak nekoliko miliona dolara nedeljno, iliti ukupno 100 miliona dolara, od prodaje sirove nafte i naftnih derivata lokalnim posrednicima, koji su ih potom krijumčarili u Tursku i Iran, ili ih prodavali sirijskoj vladi.

Ali sada se smatra da su vazdušni napadi na naftnu infrastrukturu umanjili te prihode.Kidnapovanje je takođe donelo najmanje 20 miliona dolara u otkupima tokom 2014. godine, dok Islamska država ubire nekoliko miliona dolara mesečno od miliona ljudi koji žive u oblastima pod njenom punom ili delimičnom kontrolom, prema podacima američkog Ministarstva finansija.

Smatra se da Islamska država zarađuje nekoliko miliona dolara mesečno pljačkom, otimanjem i iznudom. Novac se ubire od onih koji tu prolaze, vode posao ili naprosto žive na teritoriji Islamske države pod prividom pružanja usluga ili "zaštite".

Verske manjine prisiljene su da plaćaju specijalne namete. Islamska država zarađuje od napada na banke, preprodaje starina i krađe ili kontrolisanja prodaje stoke i useva. Otete devojke i žene u međuvremenu se prodaju kao seksualno roblje.

Kada je reč o medijskoj strategiji - u funkciji propagande ID, njene ideologije i ciljeva kojima teži, moglo bi se konstatovati, da su njeni kreatori dosegli najviše nivoe profesionalizma i veštine u korišćenju savremenih informacionih tehnologija - interneta i društvenih mreža.

Paradoksalna je činjenica koju su uočili pojedini analitičari da žestina kritike i težina odmazde Zapada prema islamskim teroristima, tj ID, nakon bestijalnih napada terorista na evropske gradove (Pariz, Brisel) i zločina ove terorističke organizacije na iračko-sirijskom ratištu, podižu značaj ID u očima najšire javnosti, posebno u muslimanskim zajednicama širom sveta.

Emitovanje u medijima (televizija, štampa, internet, društvene mreže) eksplicitnih scena masakra ljudi na ulicama zapadnoevropskih gradova, kao i angažovanje gotovo kompletnog bezbednosnog aparata u potrazi za teroristima nakon terorističkih napada, zatim prikazivanje uživo razornih (i nedovoljno učinkovitih) vojnih akcija na položaje ID u Iraku i Siriji i prenosi još nedelotvornijih sastanaka i izjava državnika i predstavnika međunarodne zajednice povodom ovih akcija - sve ovo upravo ide na ruku teroristima ISILA i predstavlja deo njihove brižljivo planirane medijske strategije koja ima za cilj, između ostalog - izazivanje i upravljanje haosom radi (lakšeg i bržeg) ostvarenja konačne vizije.

Islamska država postala je poznata po jezivim i brutalnim snimcima egzekucija kako hrišćana tako i muslimana. Na snimcima su se obično mogle videti žrtve u narandžastim odelima kako mirno čekaju svoje sopstveno smaknuće.

Ozloglašeni snimak brutalnog pogubljenja novinara Džejmsa Folija 2014. godine poslužio  je Islamskoj državi kao ulaznica u svet izvan Sirije i Iraka. Tada su jezivi snimci pogubljenja postali poznati čitavom svetu.

Na vrhuncu produktivnosti, u leto 2015, Islamska država je uspostavila infrastrukturu za naprednu propagandnu mašineriju, koja je obuhvatala šest centralnih punktova za medijsku proizvodnju i distribuciju i 33 regionalna biroa. 

Početak sloma ISIL počeo je 30. septembra 2015. godine kada se u sirijsku igru uključila i Rusija, koja je svoje rakete prvo usmerila na ciljeve ISIL uništavajući preciznim pogocima krstarećeih raketa i avio bombi odabrane ciljeve na zemlji. U narednih godinu i po dana teritorija koju je kontrolisala islamska država je prepolovljena.

2017. je godina u kojoj je Islamska država doživela debakl. Sirijska vojska je krajem 2016. zauzela Alep posle četiri godine borbe i dobila prostor za dalje delovanje.

Turska je krajem 2016. godine ušla u severnu Siriju i izbacila ISIL iz značajnog područja, ali pravi cilj bio je sprečavanje povezivanja kurdskih kantona kao i učvršćivanje svog uticaja. S druge strane, Sirijske demokratske snage (SDF) predvođene Kurdima su iako ugrožene turskom intervencijom, same spremale svoje ofanzive na severoistoku. Same, odnosno kao produžena ruka zapadne koalicije predvođene SAD-om.

U tim uslovima, jedino logično rešenje za Sirijsku vojsku bio je pohod na istok, odnosno uništenje ISIL-a. Sam ISIL u to je vreme još držao skoro sva svoja područja, a krajem 2016., u jeku Bitke za Alep, opet na prepad zauzeo Palmiru. Obračun sa ISIL-om bio je veliki rizik za Sirijsku vojsku, jer situacija u ostatku zemlje nije bila rešena. Ali, u tom trenu su islamisti vidali rane i barem za neko vreme je ta opasnost bila otklonjena.

Strateška ofenziva Sirijske vojske na istok tekla je u nekoliko pravaca. Jedan od dva glavna pravca išao je upravo od oslobođenog Aleppa, a vodili su ga Tigrovi.

Drugi glavni pravac išao je prema Palmiri i autoputem prema Deir ez-Zoru. Prvo je u martu oslobođena Palmira i to poprilično lako, za razliku od prvog puta godinu dana ranije.  Zatim je krajem maja južno od dela na čijem je vrhu bila Palmira u svega nekoliko dana oslobođena ogromna teritorija od 2700 km2. To je bio prvi od teritorijalno velikih uspeha Sirijske vojske u borbi protiv ISIL-a.

U leto 2017. je Sirijska vojska oslobodila grad Al-Suknah, na autoputu Palmira - Deir ez-Zor što je dovelo brzo do raspada obrane ISIL-a u središnjoj Siriji. Brzo su se snage iz Palmire spojile s Tigrovima, a na taj način ISIL ostao zarobljen u dva velika džepa. Onaj pustinjski je lako pao, dok se onaj istočno od Hame održao još nekoliko meseci. Glavne ofanzivne jedinice Sirijske vojske su nastavile hitati prema istoku.

Uz pomoć ruske avijacije, združene snage Sirijske vojske približile su se Deir ez-Zoru da bi se konačno početkom septembra spojile sa jedinicama odbrane grada. Bila je to ogromna pobeda i početak kraja ISIL-a u Siriji. Sirijska vojska nastavila je prodor desnom obalom Eufrata da bi u novembru uspela osloboditi Al Bukamal, poslednji veliki grad u rukama ISIL-a. 

Veliki udarac za Islamsku državu bio je povratak Mosula pod kontrolu Iračana u junu 2017. godine, što je značilo potpuni krah ISIS-a u Iraku. Nekad moćni kalifat sveden je od tada samo na ograničeno pustinjsko područje.

Kurdske SDF snage u Siriji započele su 10. marta napad na zadnju enklavu pod kontrolom terorističke organizacije ISIL. Njihov napad dolazi u trenutku kada je američki predsednik Donald Tramp sugerisao da će već iduće nedelje proglasiti "pobedu nad ISIL-om", očito očekujući da će do tada kurdske snage u kooperaciji s američkom vojskom eliminisati  poslednje ISIL-ovo uporište u Siriji.

Zadnja ISIL-ova enklava nalazi se u blizini granice s Irakom. Reč je o dva naselja. Mada, tehnički ovo nije baš "poslednje" uporište ISIL-a u Siriji jer teroristi još drže nekoliko manjih džepova na prostoru gde su prisutne sirijske vladine snage i njihovi saveznici.

Iako su kurdske SDF snage još prije nekoliko nedelja najavljivale brzu pobedu u bici za Baguz, zadnje uporište ISIL-a u Siriji, čini se kako bi to mogla biti duga i teška bitka, zapravo to već jeste slučaj. Tokom poslednjih dana položaji terorista ponovno su žestoko udarani artiljerijom i (američkim) vazduhoplovnim snagama, ali ne čini se da se bitka bliži kraju.

U isto vreme pojedini neimenovani kurdski izvori s terena navode kako se u Baguzu nalazi puno više ISIL-ovih boraca nego se inicijalno smatralo, sada se spominju i hiljade.

Baguz je prostor od nekoliko manjih naselja i njiva uz reku Eufrat u blizini iračke granice.  Iako je riječ o relativno malom prostoru odavde je tokom poslednja dva meseca, prema kurdskim izborima, pobeglo više od 60,000 civila.

Iz SDF-a ističu kako je od 9. januara, kada je bitka započela, ubijeno 1,306 terorista. Tvrde kako su u istom periodu njihove snage izgubile 82 borca.