Tajfun Jagi je najjača ovogodišnja oluja u Aziji: Da li su krive klimatske promene?

Najjača oluja koju je Azija videla ove godine, tajfun Jagi, pogodio je kopno prošle nedelje ubivši najmanje 127 ljudi i povredivši stotine na severu Vijetnama.

Prema Indo-pacifičkom centru za upozorenje o tropskim ciklonima, njegova brzina bila je veća od 200km/h uzrokujući pritom veliku štetu. Iako je sada smanjena na tropsku depresiju, vlasti su upozorile da bi to i dalje moglo da izazove poremećaje dok se kreće prema zapadu.

Pre nego što je pogodio Vijetnam, super tajfun Jagi naneo je štetu kineskom ostrvu Hainan, popularnoj turističkoj destinaciji, i ostavio  trag pustošenja na Filipinima.

Smatra se da je najmanje 20 ljudi ubijeno na Filipinima i još četiri u južnoj Kini. Desetine se i dalje vode kao nestali usred porušenih mostova, klizišta i poplava. Milioni širom regiona ostali su bez struje, a mnogi su bili primorani da napuste svoje domove.

Sa brzinom vetra od najmanje 203 km/h, Jagi je drugi najmoćniji ovogodišnji tropski ciklon na svetu posle uragana Beril.

Čini se da su oluje koje poslednjih godina pogađaju istočnu i jugoistočnu Aziju sve jače. Naučnici kažu da njihovu razornu moć podstiču topliji okeani.

Super tajfun je ekvivalent uragana kategorije 5 - najjačeg na skali.

Iako se različito nazivaju u različitim delovima sveta, sve tropske ciklone karakterišu velike brzine vetra, jake padavine i olujni udari koji privremeno uzrokuju porast nivoa mora.

Uragani, tajfuni i cikloni su  poput džinovskih motora koji se okreću i koriste topli, vlažni vazduh kao gorivo. Počinju u tropskim vodama blizu ekvatora kada se ovaj vazduh podigne i udalji od površine okeana. Manje vazduha u blizini površine izaziva oblast niskog pritiska i okolni vazduh se uvlači da bi je zamenio.

Topli, vlažni vazduh se hladi dok se diže, formirajući oblake i ceo sistem počinje da se okreće. Rotira se sve brže i brže dok se u centru ne formira oko. Vazduh pod visokim pritiskom odozgo teče dole u ​​mirno središte oluje.

Temperatura površine mora treba da iznosi najmanje 27 stepeni Celzijusa da bi se obezbedilo dovoljno energije da jedna od ovih snažnih oluja počne da se okreće. Kreću se suprotno od smera kazaljke na satu, severno od ekvatora i u smeru kazaljke na satu južno od njega.

Tropski cikloni  počinju da slabe kada udare na kopno jer više nemaju energiju iz toplih okeanskih voda. Međutim, to ih ne sprečava da izazovu ogromnu štetu pre nego što u potpunosti oslabe.

Mnogo je faktora koji određuju da li se oluja formira, kako se razvija, koji utiču na njenu snagu, trajanje i ukupne karakteristike. Ovo otežava utvrđivanje uloge klimatskih promena u pojedinačnoj oluji.

Naučnici, međutim, kažu da su tajfuni, uragani i cikloni uopšte postali jači zbog klimatskih promena. To je zato što toplije vode okeana dozvoljavaju olujama da pokupe više energije što dovodi do većih brzina vetra.

Prognoza za atlantske oluje 2024. godine, na primer, predviđala je „ekstremno aktivnu” sezonu zbog rekordnih temperatura površine mora. Istraživači su procenili da je verovatnoća velikog uragana na kopno u Sjedinjenim Državama bila „iznad očekivanog proseka“.

Toplija atmosfera može zadržati više vlage što uslovljava intenzivnije padavine. Jedna od procena pokazala je da su ekstremne padavine usled uragana Harvi koji je pogodio SAD 2017. godine bile tri puta verovatnije zbog klimatskih promena.

Takođe, postoje dokazi da se ove snažne oluje duže zadržavaju nad kopnom zbog klimatskih promena, što dovodi do obilnijih padavina na određenim lokacijama.

Porast nivoa mora takođe može imati uticaj na snagu  tropskih ciklona. Olujni udari mogu opustošiti priobalne zajednice, a već povišen nivo  dodatno pogoršava poplavu.

Prema IPCC-u,verovatnoća da će se broj ciklona povećati je mala, ali će ih više njih moći da dostigne najviši nivo intenziteta koji uslovljava zagrevanje sveta. 

Studija objavljena u julu ove godine otkrila je  da se tropski cikloni u jugoistočnoj Aziji sada formiraju bliže obalama, brže se intenziviraju i duže zadržavaju nad kopnom.