Bolesti Prvog svetskog rata
Srpskom narodu, a ni srpskoj vojsci katastrofalne posledice epidemija zaraznih bolesti zabeležene u istoriji ratovanja nisu ostale nepoznate. Po službenoj proceni vlade Kraljevine SHS ukupni ratni gubici Srbije tokom balkanskih ratova i Prvog svetskog rata iznosili su 1.247.435 ljudskih života.
Od tog broja u epidemijama je stradalo oko 360.000 ljudi, najviše od pegavog tifusa, ali su i epidemije kolere, dizenterije, tifusa, malarije i španske groznice, u svom surovom obliku pogodile naš narod i našu vojsku
U Srbiji za vreme balkanskih ratova zbog veoma loše epidemiološke osposobljenosti našeg saniteta, nedostatka bakteriologa i bakterioloških laboratorija, kao i sredstava za prevoz, izolaciju i dezinfekciju zabeležena je teška epidemija kolere. Obolelo je oko 15.000, a umrlo oko 5.000 vojnika, dok je broj obolelih i umrlih u građanstvu bio znatno manji.
Ubrzo nakon balkanskih ratova Srbiji se nameće Prvi svetski rat koji je, zbog nedostatka vremena i mogućnosti da se obezbede sanitetski kadrovi i sredstva, Srbija dočekala nespremna u zdravstvenom pogledu.
Bakteriološke laboratorije u srpskoj vojsci nisu postojale pre 1914. godine, iako su u to vreme vojske velikih evropskih država već imale vrlo dobro uređene ustanove te vrste. U toj situaciji, krajem 1914. godine našu vojsku i narod „pogađa“ katastrofalna epidemija pegavog tifusa koja se kao požar raširila po celoj Srbiji i prosto „sagorela“ zemlju. „U bolnicama su se dešavali jezivi prizori masovnog stradanja i umiranja, kako bolesnika, tako i bolničkog osoblja“.
Procenjuje se da je bilo obolelo 25 odsto od 4.500.000 stanovnika a da je ukupni broj umrlih iznosio 150.000, među kojima 30-35 hiljada vojnika.
Tokom leta 1915. godine počela je vakcinacija protiv tifusa i kolere. Međutim, potisnuti nadmoćnim agresorom, ostaci srpske vojske krajem 1915. i početkom 1916. bili su primorani na povlačenje preko Albanije i Crne Gore ,zajedno sa izbeglim narodom.
Čekajući evakuaciju, na albanskoj obali Jadrana umrlo je nekoliko hiljada srpskih vojnika, a masovno umiranje od zaraznih bolesti, uključujući i tifus, nastavilo se u prva dva meseca 1916. na ostrvima Krfu, Lazaretu i Vidu.
Juna 1916. godine, tokom 150 km dugog marša od Halkidikija ka frontu, po dolasku na front zdravstveno stanje srpskih trupa naglo se pogoršalo, pa je tokom leta došlo do eksplozivnog i masovnog obolevanja vojnika od malarije.
Malarija među svim zaraznim ali i ostalim boles-tima na Solunskom Frontu bila je najteže, najčešće, ako ne i najopasnije oboljenje u svim armijama.
Tokom rata na Solunskom frontu morbiditet od malarije iznosio je oko 65%, a mortalitet oko 1,5% od ukupnog brojnog stanja, odnosno 25% od celokupnog mortaliteta.
Prva organizovana preventivna služba u srpskoj vojsci počinje sa radom tek na Solunskom frontu i vezana je za ime doktora Ludwika Hirszfelda, u to vreme docenta u Cirihu, koji je dobrovoljno sa suprugom Hankom došao u Srbiju krajem 1915. godine. U jednom delu vojne bolnice, locirane u selu Sedes kraj Soluna on je uz pomoć potpukovnika Stajića 1916. godine organizovao prvu bakteriološku laboratoriju srpske vojske, namenjenu u početku isključivo potrebama bolnice. Kasnije, maja 1917. godine u Solunu je otvorena velika srpska bolnica „Prestolonaslednik Aleksandar“, u kojoj je počela sa radom i „Centralna laboratorija srpske vojske“.
Naknadno su od Amerikanaca dobijene dve kompletne poljske laboratorije, koje su raz-
vijene u dva armijska centra na srpskom delu Solunskog fronta. „Centralna laboratorija srpske vojske“ predstavljala je organizovano jezgro vojnih preventivno medicinskih ustanova, gde je osim dijagnostičkog rada vršena proizvodnja vakcine protiv trbušnog tifusa, paratifusa A, B i C i kolere
U Prvom svetskom ratu najznačajnija je bila grupa transmisivnih i crevnih zaraznih bolesti, a pred kraj rata i epidemija gripa,
Španska groznica
U 20. veku tri pandemije gripa pogodile su čovečanstvo: 1918. španska groznica, 1957. azijski grip, i 1968. hongkonški grip.
Grip se po prvi put u srpskoj vojsci pojavio aprila 1918. godine kod naših vojnika na Krfu. U jednoj srpskoj pekarskoj četi, ulogorenoj na dva kilometra od grada, pojavila su se iznenada akutna respiratorna oboljenja praćena visokom temperaturom, glavoboljom, prostracijom, bolovima u celom telu, kijanjem i lakim kašljem. Za dva dana obolelo je 150 ljudi a 95 je zbog težeg oblika bolesti palo u postelju, međutim, smrtnih slučajeva nije bilo.
Tokom pandemije gripa 1918. godine najviše su obolevali mladi ljudi od 15-36 godina, što ukazuje da je kod starijih osoba izvestan imunitet prema gripu ipak postojao.
Problem dizenterije ostao je, tokom celog Prvog svetskog rata nerešen u svim armijama, na svim ratištima, pa i na Solunskom frontu, jer su sve tadašnje epidemiološke mere bile slabe i nedovoljne.
Na Solunskom frontu 1917-1918. godine pominje se i pojava obolevanja naših vojnika od denge i papatačijeve groznice, ali o broju obolelih nema preciznih podataka.
Anaerobne infekcije
U pogledu anaerobnih infekcija u srpskoj vojsci na Solunskom frontu konstatuje se da je bilo slučajeva gasne gangrene i tetanusa, kao i da se opšti karakter rana kod ranjenika na Solunskom frontu, u odnosu na one sa kojima se sretao ubalkanskim ratovima, iz osnova promenio.
Po zaposedanju Solunskog fronta broj bolesnika od veneričnih bolesti u našoj vojsci počeo je postepeno da raste, zahvaljujući pre svega činjenici da je tokom 1917. i 1918. veliki broj prostitutki različitih narodnosti preplavio mnoge krajeve Soluna.
Obolevali su najčešće oficiri, ljudstvo u pozadini, kuriri i imućniji vojnici, zahvaljujući slobodnijem kretanju i materijalnim sredstvima.
Bilo je dosta i obolelih od tripera, koji nisu uračunati, pa sve skupa može se zaključiti da je broj veneričnih bolesnika u Solunu u toku poslednje godine pred ofanzivu 1917/1918. iznosio verovatno oko 1500.
