Ko odlučuje o pravu na život: Bog ili država?
Na ovaj svet dolazimo sa nekim urođenim pravima, među kojima je i neotuđivo pravo na život, ali broj izvršenih smrtnih kazni u svetu pokazuje i da je to pravo donekle uslovno.
Smrtna kazna predstavlja krajnju i najstrožu kaznu koja je danas predviđena u određenim pravnim sistemima. U čak 38 od 50 američkih saveznih država postoji institucija smrtne kazne. Ova kazna izriče se najčešće za ubistva, otmice i slična teška krivična dela koja za posledicu imaju smrt jedne ili više osoba.
Tokom 2013.godine povećao se broj smrtnih kazni
Do povećanog broja smrtnih kazni u prošloj godini delom je došlo zbog više smrtnih kazni izrečenih u Iranu, Iraku i Saudijskoj Arabiji. Broj zvanično objavljenih egzekucija u Iranu je najmanje 369, ali grupe za ljudska prava su saopštile da su "kredibilni izvori" prijavili još 335 smrtnih kazna.
Izveštaj svetske organizacije za zaštitu ljudskih prava Amnesti Internešnel pokazao je da je prošle godine najmanje 778 smrtnih kazni izvršeno u 22 zemlje. Međutim, u taj broj ne ulaze hiljade ljudi koji su osuđeni na smrtnu kaznu u Kini, u kojoj je to državna tajna.
Amnesti Internešnel se protivi smrtnim kaznama, bez izuzetka. Amnesti je istakao da ipak mali broj zemalja izvršava smrtne kazne, oko jedne na 10 zemalja, dok je 140 zemalja protiv smrtne kazne. U Evropi i centralnoj Aziji nije zabeležena nijedna egzekucija, što je po prvi put od 2009. godine.
SAD među pet zemalja po izvršenim smrtnim kaznama
SAD su među pet zemalja u kojima je izvršen najveći broj smrtnih kazni u 2013, u kojoj je u odnosu na prethodnu godinu broj pogubljenja porastao za oko 15 %. U SAD prošle godine je smrtna kazna izvršena nad 39 osuđenika, što je za četiri manje u odnosu na 2012. godinu, a 40 odsto egzekucija bilo je spovedeno u američkoj saveznoj državi Teksas, gde je 27.6.2013 izvršena 500-ta smrtna kazna.
Egzekucije su izvršena za krivična dela preljube u Saudijskoj Arabiji, bogohuljenja u Pakistanu, privrednog kriminala u Kini, Severnoj Koreji i Vijetnamu i u Severnoj Koreji zbog pornografije, bežanja u Kinu i gledanja zabranjenih filmova iz Južne Koreje, navela je organizacija Amnesti.
U nekim zemljama, kao što su Bocvana, Indija i Nigerija, tela pogubljenih zatvorenika nisu vraćena porodicama radi sahranjivanja.
U Iranu, Severnoj Koreji, Saudijskoj Arabiji i Somaliji često se pogubljenja izvršavaju javno.
Metode koje se koriste prilikom izvršavanja smrtnih kazni su od odsecanja glave, smrtonosnih injekcija, eletrične stolice do vešanja i streljanja, a u prošloj godini nije zabeležena egzekucija kamenovanjem, navela je u svom izveštaju organizacija Amnesti Internešnel.
Najčešće metode su odrubljivanje glave u Saudijskoj Arabiji i Iraku, električna stolica u SAD-u, vešanje u Egiptu, Iranu, Japanu, Pakistanu, Singapuru i drugim zemljama, streljanje u Belorusiji, Kini, Somaliji, Tajvanu, Uzbekistanu, Vijetnamu i ostalim zemljama, a u Avganistanu i Sudanu žrtve kamenuju. Na Bliskom Istoku je tokom istorije najčešća metoda bila kamenovanje, koju je sprovodila zajednica, a prvi kamen je obično bacao tužitelj.
U Europskoj Uniji je zabranjena tako da niti jedna članica EU nema smrtnu kaznu kao moguću presudu. EU je jedna od vodećih u svetu koja se aktivno i snažno bori za ukidanje smrtne kazne zato što je reč o nehumanim postupcima koje EU ne toleriše. Hrvatska je Ustavom iz 1990. godine ukinula smrtnu kaznu.
Istorija smrtne kazne
Smrtna kazna razvila se iz tzv. krvne osvete. Krvna osveta bilo je nepisano pravilo u zajednicama i plemenima koje su živele pre nekoliko hiljada godina. Ona je dopuštala i omogućavala rodbini ubijene žrtve da se osvete počinitelju i njegovom plemenu. U najstarijim pravnim izvorima kao što je Kodeks Ur-Nammu (oko 2100. god.pne.) predviđena je smrtna kazna za ubistvo i preljubu. U Hamurabijevom Zakoniku spominje se Talionsko načelo koje označava situaciju Oko za oko, zub za zub.
Opravdanost smrtne kazne
Kada je u pitanju smrtna kazna uvek se javljaju polemike koje se vode s dva fronta. Onog koji zastupa sprovođenje smrtne kazne u ime pravde i onog koji se snažno protivi tom nehumanom činu kojime se izvršava zadovoljavanje pravde.
Zagovornici smrtne kazne pokušavaju opravdati njezinu primenu raznim etičkim, pravnim i društvenim argumentima. Nakon svih polemika mogu se izdvojiti četiri koje se najčešće navode: pravedna osveta prema najokrutnijm zločincima, nužna neposredna zaštita društva/zajednice uklanjanjem počinitelja, posredno zastrašivanje mogućih budućih počinitelja kaznenih dela i manji finansijski trošak za zajednicu. Osobe koje zagovaraju smrtnu kaznu smatraju da je ona jedini prihvatljivi način osvete za krivično delo ubistva. Radi se o društvenoj pravdi: država treba ukloniti zlo i zaštiti društvo.
Protivnici smrtne kazne izlažu argumente koji opovrgavaju učinak zastrašivanja jer iskustva pokazuju da vrlo mali broj teških zločinaca racionalno i u detalje planira izvršenje svojih dela te da ne razmišljaju o mogućim posledicama. Isto tako veliki broj ubistava događa se u afektu, a počinitelji u takvim situacijama ne promišljaju o posledicama svoga postupanja. Po pitanju manjeg financijskog troška za društvo takođe dolazi do razilaženja u mišljenjima. Najteža moguća kazna nakon smrtne je kazna doživotnog lišenja slobode. To u pravilu znači da društvo u celini, a time i sami članovi porodice žrtava snose troškove zatvaranja počinitelja.
U Srbiji je smrtna kazna primenjivana od nastanka moderne države 1804. do 2002. godine, kada je 26.februara zakonom ukinuta. Poslednje pogubljenje, streljanje, izvršeno je 14. februara 1992, a poslednje smrtne kazne su izrečene 2001. godine.
Od 2007, svake godine se sprovodi istraživanje javnog mnjenja na standardnom uzorku od oko 1.000 građana, sa u osnovi istim rezultatima. 2013. godine 43% je bilo protiv smrtne kazne a čak 57% za smrtnu kaznu u Srbiji. U ove procente nisu uračunati neodlučni.
