Spomenici srpskim vojskovođama u Prvom svetskom ratu
BEOGRAD - Za razliku od brojnih evropskih prestonica gde su spomenici velikim vojskovođama podignuti na centralnim mestima u gradu, u Beogradu spomenici zapovednicima iz Prvog svetskog rata, nesporno jednog od najslavnijih i najtragičnijih trenutaka u istoriji Srbije, uglavnom su skrajnuti.
Istoričari kažu da je razlog tome što je u Kraljevini Jugoslaviji kult ličnosti bio okrenut kraljevima ali da je kasnije podizanje bista velikih srpskih vojskovođa 1980-ih i 1990-ih najavilo novu političku kulturu unutar postojeće Jugoslavije.
Istoričar Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture Nenad Lajbenšperger smatra da spomenici srpskim vojvodama nisu podizani u Kraljevini Jugoslaviji pošto je kult ličnosti tada bio okrenut ka kraljevima Petru i Aleksandru.
U centru spomeničkog obeležavanja Prvog svetskog rata su bili srpska vojska i srpski vojnik. Poseban je bio slučaj Radomira Putnika čiji su posmrtni ostaci uz državne počasti preneseni iz Francuske u Beograd i pohranjeni u posebno sagrađenu kapelu na Novom groblju.
"Možda će neka buduća istraživanja da daju odgovor da li je bilo namere da se ne podižu spomenici vojskovođama, pošto bi to možda ugrozilo veličinu samog vladara", rekao je on.
Prve spomenike srpske vojskovođe dobijaju tek u drugoj polovini osamdesetih godina dvadesetog veka. Tada je popustila većina nekih stega koje su ometale nesmetano obeležavanje Prvog svetskog rata.
S obzirom da je u tadašnjem srpskom (i jugoslovenskom) društvu kult pojedinačnih heroja već bio jasno izražen, izgleda da nije bilo većih prepreka da se povodom sedamdeset godina od završetka Prvog svetskog rata podigne niz spomenika posvećenih srpskim vojskovođama, naveo je on.
Najveći spomenik je dobio vojvoda Živojin Mišić. Njemu je u Mionici podignuta konjička figura. Tada podignuti spomenici vojvodama u Beogradu možda deluju skrajnuto.
"Međutim, moramo da imamo u vidu da je većina pogodnih lokacija već bila zauzeta nekim drugim spomenicima, a sagledavajući činjenice i da priznamo da su sa nekim razlogom stavljeni na ta mesta", dodao je Lajbenšperger.
Spomenici Radomiru Putniku i Živojinu Mišiću se nalaze pored velikih saobraćajnica, relativno udaljeni od centra grada, ali u ulicama koje nose njihova imena. Petar Bojović i Stepa Stepanović su dobili spomenike na malim trgovima, ali ni oni nisu u centru grada, pri čemu je Stepin na periferiji.
Međutim, mesto postavljanja Stepinog spomenika u Kumodražu je povezano sa mestom njegovog rođena, a Bojovićev u parku kod Kalenić pijace sa mestom njegovog življenja, u obližnjoj Trnskoj ulici.
Tada započeto obeležavanje verovatno nije nastavljeno usled svih nedaća koje su zatim zadesile Srbiju i srpski narod i stalnih napora da se izađe iz raznih kriza koje smenjuju jedna drugu, zaključio je Lajbenšperger.
Istoričar Instituta za noviju istoriju Srbije Olgica Manojlović Pintar smatra da je Prvi svetski rat mnogo značajniji da bismo ga posmatrali samo kroz njegove heroje.
Važnu ulogu imali su civili i nevine žrtve. Velikom ratu se treba vraćati ali ne samo kroz ratnički narativ, ocenila je ona i dodala da su osamdesetih i devedesetih godina u Srbiji postavljene biste velikih srpskih vojskovođa i da je to najavilo novu političku kulturu unutar postojeće Jugoslavije.
Postavljene su biste Vojvodi Mišiću, Putniku, Stepi Stepanoviću i iako nisu monumentalni spomenici na velikim gradskim trgovima, odigrali su veliku ulogu.
"Iako su oni neveliki svojim fizičkim izgledom, imali su važnu funkciju u konstituisanju srpskog identiteta, oni su bili politički važno inventovano mesto sećanja za konstituisanje srpskog identiteta u vreme raspada jugoslovenske zajednice pozivanjem na ratničku tradiciju Srbije", izjavila je Manojlović.
Ona je dodala da je ličnost vojvode Mišića, istaknuta u delima Dobrice Ćosića, imala važno mesto u definisanju srpskog identiteta krajem 20.veka.
