NA DANAŠNJI DAN: Staza suza, Underground, Milutin Milanković, Taksista i još mnogo toga (28. MAJ)

Dogodilo se na današnji dan - 28. maj:

NA DANAŠNJI DAN: Milošević, "God Save the Queen", Aleksa Šantić, Paganini i još mnogo toga (27. MAJ)

NA DANAŠNJI DAN: Milošević, "God Save the Queen", Aleksa Šantić, Paganini i još mnogo toga (27. MAJ)

NA DANAŠNJI DAN: Drakula, Džon Vejn, Le Man, Majls Dejvis i još mnogo toga (26. MAJ)

NA DANAŠNJI DAN: Drakula, Džon Vejn, Le Man, Majls Dejvis i još mnogo toga (26. MAJ)

NA DANAŠNJI DAN: Dan mladosti, Osmi putnik, Desant na Drvar, Džordž Flojd i još mnogo toga (25. MAJ)

NA DANAŠNJI DAN: Dan mladosti, Osmi putnik, Desant na Drvar, Džordž Flojd i još mnogo toga (25. MAJ)

1830. U Americi donet Zakon o uklanjanju Indijanaca

Američki predsednik Endru Džeskon potpisao je Zakon o uklanjanju Indijanaca, zbog kog će doći do etničkog čišćenja i prisilnog iseljavaja indijanskog stanovništva sa njihovih vekovnih ognjišta, koje će ostati upamćeno po imenu "Staza suza". 

Kako je sve više Evropljana dolazilo u Ameriku, javio se problem nedostatka prostora na istočnoj obali, te su kolonizatori došli do bolesnog rešenja koje se odlikovalo u tome da indijanska plemena sa jugoistoka zemlje treba preseliti ka središtu kontinenta, zapadno od reke Misisipo i na taj način osloboditi prostor za nove evropske pridošlice. 

Na njihovom putu nalazila su se indijanska plemena Čeroki, Čikasi, Čikote, Muskogi i Seminole, plemena koja se u literaturi često nazivaju "Pet civilizovanih plemena". Pripadnici ovih plemena, do ovog trenutka, uživali su neku vrstu autonomije. Za razliku od mnogih plemena sa američkog jugoistoka, ova prelepa odbila su da se asimiluju u novopristiglo društo i po svojim zakonima i običajima živeli su na svojim vekovnim teritorijama. Zakon o iseljavanju Indijanaca ovlastio je Kongres da ovim indijanskim plemenima ponudi nagodbe u svrhu njihovog iseljenja sa jugoistočnih teritorija. 

Do 1837. godine, sa američkog jugoistoka bilo je doživotno proterano preko 46,000 Indijanaca i na taj način, kolonizatori su oslobodili 100,000 km² zemlje za evropske doseljenike koji neprestano dolaze.

1879. Rođen Milutin Milanković

Srpski matematičar, građevinski inženjer, doktor tehničkih nauka, geofizičar, klimatolog, pionir u raketnom inženjerstvu i popularizator nauke i jedna od za svet najvažnijih ličnosti rođenih na ovim prostorima - veliki Milutin Milanković, rođen je na današnji dan pre 144 godine u selu Dalj, na desnoj obali Dunava, u tadašnjem Austrougarskom carstvu. 

Nakon završenih studija građevine u Beču sa najvišim ocenama 1902. godine, Milanković će se neko vreme baviti samo tim pozivom. Tek 1911. godine počeće da se interesuje za klimatologiju. Proučavajući dela Julijusa fon Hana, koji se smatra ocem moderne meteorologije, Milanković ostaje zaintrigiran misterioznom pojavom ledenog doba, koja će, od tog trenutka, postati jedna od glavnih oblasti u njegovom radu. Ova fasciniranost dovešće do jednog od najvažnijih trenutaka u celoj njegovoj naučnoj karijeri, gde će teorijski objasniti Zemljine dugotrajne klimatske promene, prouzrokovane astronomskim promenama njenog položaja u odnosu na Sunce. Ova danas opšteprijvaćena teorija poneće ime upravo po svom tvorcu i širom sveta biće poznata kao "Milankovićevi ciklusi". 

Izračunavanjem temperaturnih uslova u gornjim slojevima Zemljine atmosfere, kao i temperaturske uslove na drugim planetama Sunčevog sistema poput Merkura, Venere, Marsa, kao i Zemljinog jednog prirodnog satelita Meseca, Milanković će postati pionir oblasti, koju nazivamo planetarna klimatologija. 

Pored dva gorepomenuta slučaja, kao i kalendara spomenutog i videu, Milanković je takođe svetu podario "Kanon osunčavanja zemlje", kapitalno delo u kom sve svoje ranije radove vezane za klimatske promene, objavljene po raznim publikacijama, objedinio u jednim knjiškim koricama. 

Od posledica moždanog udara, Milutin Milanković je preminuo 12. decembra 1958. godine u Beogradu, gde je i sahranjen. Ipak, po njegovoj želji napisanoj za života, njegovi posmrtni ostaci biće prebačeni u rodni mu Dalj 1966. godine, gde će biti pokopani na pravoslavnom groblju. 

Bio je, između ostalog, vanredni profesor primenjene matematike i redovni profesor nebeske mehanike na Univerzitetu u Beogradu. Dekan Filozofskog fakulteta školske 1926/1927. godine, potpredsenik SANU u tri mandata, direktor Astronomske opservatorije u Beogradu, kao i član reosnivač Komisije 7 za nebesku mehaniku Međunarodne astronomske unije. 

1937. Osnovan Folksvagen 

Na današnji dan pre 86 godina u Berlinu, u Nacističkoj Nemačkoj, od strane Nemačkog radnog fronta, osnovana je fabrika automobila, koja je imala jedan glavni cilj - stvoriti auto pristupačan svakome. 

Ranih tridesetih godina dvadesetog veka, automobili su bili preskupi i smatrani su luksuzom - većina Nemaca nije mogla sebi da priušti ni motor, a samo je jedan na svakih 50 Nemaca posedovao kola. Tražeći svoje mesto na ovom velikom neiskorišćenom tržištu, mnogi proizvođači automobila započinjali su svoje "auto za narod" projekte. 

Među njima je bio i Ferdinand Porše, poznat dizajner vrhunskih trkačkih i luksuznih automobila, koji je godinama pokušavao da nađe proizvođača koji bi pristao da proizvodi male automobile, pristupačne prosečnim nemačkim porodicama. 1933. godine, on će "od nule" sastaviti autić sa zadnjim motorom sa vazdušnim hlađenjem i oblikom koji je podsećao na nekakvu bubu, sa svojom zaobljenom haubom zbog aerodinamike. Svom projektu daće ime "Folksauto". 

Godinu dana kasnije, postojalo je mnogo projekata sličnih "Folksautu", a Adolf Hitler se lično umešao, naredivši proizvodnju prostog vozila, sposobnog da petočlanu porodicu sa troje dece bezbedno i pouzdano odveze na željenu destinaciju brzinom od 100 km/h. Insistirao je na automobilu kog će svaka nemačka porodica moći da priušti. 

28. maja 1973. godine, od strane Nemačkog radnog fronta, osnovana je "Firma za pripremu nemačkog narodnog automobila" (skraćeno Gezuvor). Nešto više od godinu dana kasnije, 11. septembra 1938. godine, kompanija će promeniti svoje ime u Folksvagen. 

1938. Rođen Džeri Vest

Džerom Alan Vest, poznatiji još kao Mister Klač ili Logo, bivši je američki košarkaš, trener, generalni menadžer i trenutni član izvršnog odbora u ekipi u kojoj je, u svojoj igračkoj i postigračkoj karijeri, proveo preko 40 godina - Los Anđeles Lejkersima. 

Posle završenog Koleđa u Zapadnoj Virdžiniji, u čijoj će istoriji ostati upamćen kao najbolji strelac i skakač, Vest je na NBA draftu 1960. godine, kao drugi pik, bio izabran od strane LA Lejkersa. 

Iste te godine, Vest će biti član američkog olimpijskog tima, koji će iz Rima doneti olimpijsko zlato. 

Tokom svoje karijere, Vest će u proseku beležiti 27.0 poena po utakmici, a samo u svojoj ruki sezoni neće uspeti da u proseku zabeleži 20 poena. U svih 14 sezona, koliko će se zadržati u ligi, Vest će biti proglašen za Ol-stara. 

Ipak, koliko god njegov individualni uspeh bio fascinantan, košarka je ipak timska igra, a jedan tim je dominirao ligom baš tada kada je Džeri došao u nju. To su bili legendarni Boston Seltiksi Bila Rasela. U ovom razdoblju od 14 sezona, Džeri Vest će sa svojim Lejkersima osvojiti samo jednu titulu 1972. godine, gde će MVP finala biti legendarni Vilt Čemberlen. 

Ipak, važno je napomenuti da će u finalu sa Seltiksima 1969. godine Džeri Vesti postati osvajač prvog ikada trofeja za MVP-a finala, što će do dan danas ostati jedini put da je ovu titulu osvojio igrač ekipe koja je izgubila u finalu. U ovoj seriji, Vest će u proseku beležiti 37.9 poena, 4.7 skoka i 7.4 asistrncija. 

Nakon penzionisanja od igračke karijere, Vest je tri sezone bio glavni trener Lejkersa (1976-1979), potom je tri godine proveo kao skaut, nakon čega će 1982. postati generalni menadžer ove ekipe. Lejkersi će u periodu pod dirigentskom palicom Džerija Vesta osvojiti 5 titula u periodu od 1982. do 2000. godine. 

Vest će 1996. godine biti primljen u Košarkašku kuću slavnih u Nejsmitu, a 1990. godine biće proglašen za jednog od 50 najvećih košarkaša u istoriji NBA lige. Ipak, možda najveće priznanje njegove igračke veličine prestavlja logo lige koji svi dobro poznajemo. Bela silueta košarkaša na ovom logu je upravo sam gospodin Logo - Džeri Vest. 

1959. Gospođicе Bejker i Ejbl kreću na svoju misiju i postaju prve životinje koje su se žive vratile sa misije u svemiru

Na početku svemirske trke Sovjetskog Saveza i Sjedinjenih Država, Sovjeti su imali mnogo više uspeha, bili su prvi kojima je pošlo za rukom da u svemir pošalju satelit Sputnjik 1, a iste godine da u svemir pošalju prvog psa - Lajku, koja nije preživela svoj put, jer je njena raketa bila zamišljena za put samo u jednom pravcu. 

Amerikancima je užasno bila potrebna jedna mala pobeda u ovoj trci, te su se angažovali u projektu da naprave raketu koja će svoje putnike, nakon misije u svemiru, bezbedno vratiti na zemlju. Ovde na scenu stupaju majmnice - Gospođice Bejker i Ejbl, koje su, posle izdašnih priprema, smeštene u raketu Jupiter, koja je na današnji dan pre 64. godine poletela na visinu od 500 metara, nakon čega je pala u Karipsko more, gde su je pokupili pripadnici američke mornarice. 

Nakon provere i dokaza da su obe majmunice žive i zdrave, sa broda je upućen telegram na kopno. Vladi je bila očajnički potreba jedna pobeda u Svemirskoj trci i ona je konačno sletela u njihova krila. 

Važno je napomenuti da ove dve dame nisu bile prve životinje poslate u svemir od strane Amerikanaca. Pre njihove misije, postojalo je šest pokušaja da se postigne ista stvar, ali svaki od njih je bio neuspešan i svaki od šest majmuna po imenu Albert je uginuo na svom putu. 

Majmjnice su veoma brzo postale slavne i bile su prisutne na konferencijama za novinare odmah po povratku sa svoje misije. Ipak, na gospođici Ejbl primećena je neka vrsta infekcije, koja se nije činila preozbiljnom. U procesu rutinske operacije uklanjanja infekcije, gospođici Ejbl data je standardna anestezija, ali je odmah po primanju anestezije prestala da diše. Lekari su proveli dva sata pokušavajući da je reanimiraju, čak su joj davali i veštačko disanje usta na usta, ali nije vredelo, Ejbl nije preživela. Njeno telo je prepearirano i dan danas izloženo u Nacionalnom muzeju avijacije i astronautike u Vašingtonu. 

S druge strane, njena saputnica je doživela mnogo lepšu sudbinu, i čak dočekala izuzetno duboku starost. Živela je 27 godina, što je bilo ekstremno za veveričaste majmune. Tokom poslednjih godina, živela je u Svemirskom i raketnom centru U Alabami, gde je na njenom staništu stajala oznaka "Prva dama u svemiru". Njeni posmrtni ostaci biće sahranjeni unutar centra, a iznad njih će biti sagrađen mermerni spomenik, na kom će posetioci redovno ostavljati banane u njenu čast. 

1976. "Taksista" osvaja Zlatnu palmu

Psihološki drama/triler američkog reditelja Martina Skorsezea i scenariste Pola Šredera, sa Robertom de Nirom, dvanaestogodišnjom Džodi Foster i Harvijem Kajtelom u glavnim ulogama, poneo je najveće odlikovanje na Filmskom festivalu u Kanu na današnji dan pre 47 godina. 

Muziku za film pisao je kompozitor Bernard Herman, a ona će biti njegovo poslednje delo, jer će Herman, samo nekoliko sati nakon završetka pisanja, preminuti u svojoj 64. godini 24. decembra 1975. godine. Film će biti posvećen upravo njemu. 

Pušten u bioskope 7. februara 1976. godine, film će doživeti ogroman kritički i komercijalno uspeh, bez obzira na kontroverze izazvane nasiljem, krvlju, šokantnim krajem i time što je u ovom filmu 14-godišnja Džodi Foster briljirala u ulozi dečije prostitutke. 

Smeštena u prljavom i opustošenom Njujorku posle Vijetnamskog rata, radnja filma prati Trevisa Bikla, ratnog veterana koji, kako bi preživeo, počinje da radi kao taksista. Najveći fokus filma jeste upravo na psihičkom aspektu i pogoršavanju Trevisovog mentalnog stanja dok pokušava da se uklopi u izopačeno društvo i radi noćne smene. 

Sam De Niro se za ovu ulogu spremao tako što je mesec dana radio dvanaestočasovne smene kao taksista. Legenda kaže da mu je jednom u taksi ušao obožavatelj, koji ga je prepoznao i pomislio da je De Niro izgubio svoj glumački posao, čim mora da radi kao taksista. Pored ovoga, De Niro je proučavao i različite aspekte mentalnih poremećaja, ne bi li što bolje ušao u lik Trevisa Bikla. 

Najpoznatija replika iz ovog filma "You talkin' to me?", zapravo je samo jedna od De Nirovih majstorskih improvizacija. Zapravo, ceo monolog ispred ogledala je improvizacija, koja pokazuje De Nirovu genijalnost i vanserijsko glumačko umeće. Sam scenarista filma Pol Šteder, našaliće se jednom prilikom i reći "To je najbolji deo filma, a ja ga uopšte nisam napisao". 

1976. Puštena u redovan saobraćaj železnička pruga Beograd-Bar

Nakon izgradnje duge 25 godina, popločane nesaganjima i prepirkama svih vrsta, u rad je konačno puštena magistrala pruga Beograd-Bar. 

Ukupne dužine od 476 kilometara, ova pruga (Beograd - Valjevo - Užice - Titograd (Podgorica) - Bar) izgrađena je sa ciljem spajanja prestonice sa morskom lukom, a njena izgradnja u cjelokupnosti je bila finansirana iz budžeta SR Srbije i SR Crne Gore, sa izuzetkom malog dela investicija koji je došao iz budžeta SFR Jugoslavije. Ovo je bio najveći infrastrukturni projekat u istoriji SFRJ, a njegova izgradnja ukupno je koštala oko 450 miliona američkih dolara. Nijedan cent u ovoj izgradnji nije došao iz stranih investicija. 

Pored toga, važno je napomenuti da su isključivo domaće firme iz Beograda, Čačka, Sarajeva, Smederevske Palanke i Niša bile angažovane za izgradnju, u saradnji sa jugoslovenskim omladinskim radnim brigadama. Nijedna strana firma nije bila uključena u izgradnju. 

Prvi putni voz na relaciji Beograd-Bar krenuo je 30. maja 1976. godine i time je uspostavljen redovan saobraćaj. Dva dana pre toga, na današnji dan pre 47 godina, prugom je premijerno prošao "Plavi voz", u kome su prvi punici bili maršal Josip Broz Tito i njegova supruga Jovanka, u društvu državnih rukovodstava svih republika i Federacije.

1995. "Underground" osvaja Zlatnu palmu

Film "Podzemlje - bila jednom jedna zemlja“ u režiji Emira Kusturice i po scenariju Dušana Kovačevića, sa Lazarom Ristovskim, Predragom Mikijem Manojlovićem i Mirjanom Joković u glavnim ulogama, na današnji dan pre 28 godina zapanjio je publiku i žiri na Filmskom festivalu u Kanu i Emiru Kusturici doneo njegovu drugu Znatnu palmu, samo deset godina nakon osvajanja iste za film "Otac na službenom putu". 

Film o ratu, prijateljstvu i izdaji, gde smeh, nada i pesma održavaju čoveka živim dok mu nad glavom svakodnevno pada kiša nacističkih bombi, svojim satiričnim narativom i ozbiljnim, makroljudskim emocijama odvešće vas na neverovatno putovanje, u trajanu od skoro tri sata. Ovo svojevrsno remek-delo srpske kinematografije proizvod je koprodukcije filmskih kompanija iz Srbije, Francuske, Nemačke, Češke i Mađarske. Kusturica je jednom prilikom izjavio da je film prvobitno trajao pet sati, ali da su njegovi koproducenti insistirali na skraćivanju.

Pored mnogih reči hvale sa svih strana sveta, možda je najlaskaviji komentar za Kusturicu i Kovačevića došao od strane Debore Jang iz Varajeti magazina u kome će, nakon što je ogledala film u Kanu, izjaviti: "Da je Fellini ikad snimio ratni film, verovatno bi ličio na Andergraund".

Ovaj film bio je i srpski kandidat za Oskara za najbolji film van engleskog govornog područja, ali nije uspeo da uđe u uži izbor za ovu nagradu 1995. godine. 

2016. godine, Jugoslovenska kinoteka ovaj film uvršta u svoju listu od 100 srpskih igranih filmova koji su proglašeni za kulturno dobro od velikog značaja.

1999. Posle 22 godine restauracije, Leonardova "Tajna večera" ponovo izložena

Tajna, ili Poslednja večera, jedno je od najpoznatijih dela italijanskog renesansnog slikara, skulptora, inženjera, naučnika i arhitekte Leondarda di ser Pjera da Vinčija, koja se nalazi u dominikanskoj crkvi Santa Marija de la Gracije u Milanu, Italija. Slikana je kao freska na suvoj podlozi, nastajala je, procenjuje se, u periodu od 1494. do 1498. godine.

Slika prikazuje scenu Tajne večere Isusa i 12 apostola, tačnije momenat nakon što Isus izjavljuje da će ga jedan od njegovih apostola izdati. Rukovanje prostorom na slici, vladanje perspektivom, tretman pokreta i kompleksni prikaz ljudskih emocija su je učinili jednom od najprepoznatljivijih slika zapadnoh sveta i jednim od najvrednijih remek-dela u istoriji,.

Freska je nekim čudom preživela bombaške napade saveznika u noći između 7. i 8. avgusta 1943. godine u Drugom svetskom ratu, međutim vlaga unutar crkvenih zidova dovela je do rapidnog pogoršanja stanja freske.

Načelnik Udruženja za umetničko i istorijsko nasleđe u Milanu je 1976. godine naredio kompletni pregled Leonardovog dela. Ispitivanje je podrazumevalo sonarne i radarske testove, uzorkovanje jezgra zida, ispitivanje infracrvenim kamerama i rendgenskim zracima. Načelnik je zadužio Đuzepinu "Pinin" Bramila Barcilon, poznatu restauratorku umetničkih dela, da nadgleda ceo proces restauracije. Tokom ovog procesa, načinjeni su koraci kako bi se bezbedno otklonila prljavština pre nego što se počne s poništavanjem prethodnih pokušaja restauracije.

Tim za restauraciju je uklonio brojne slojeve šelaka, boje i ulja koristeći rastvarače nanesene malim bloterima od japanskog papira. Delovi slike koji su bili previše oštećeni ili neprepoznatljivi su popunjeni svetlim vodenim bojama. Jedno od velikih otkrića tokom ovog renoviranja je bila mala rupa koja je označavala Leonardovu tačku nestajanja, odnosno tačku perspektive. Renoviranje je trajalo sveukupno 21 godinu, do 28. maja 1999.

Nekadašnja trpezarija pretvorena je u zatvorenu prostoriju sa strogo kontrolisanom klimom, kako bi se predupredili sredinski faktori, koji bi mogli dovesti do daljeg propadanja ovog umetničkog dela. Posetioci koji danas žele da ga pogledaju, moraju proći kroz nekoliko komora za filtriranje zagađenja i vlage, pre nego što uđu u prostoriju, a vreme posete freski ograničeno je na 15 do 20 minuta.