ČESI SU NAM UZELI ŠLJIVOVICU, A DA LI SU SJENIČKI SIR I FUTOŠKI KUPUS NAŠI PROIZVODI? Kako da zaštitimo SRPSKU NACIONALNU KUHINJU?
Ministarstvo kulture je 2021. godine nominovalo šljivovicu za UNESCO Reprezentativnu listu.
Svedoci smo aktuelnog spora između Turske i Nemačke oko pitanja donera i da li je on zaista nacionalni proizvod Turske. Zapravo, Turska je podnela zahtev za registraciju doner kebaba kao tradicionalnog turskog proizvoda u Evropskoj uniji, što je izazvalo negodovanje u Nemačkoj. Turski predlog uključuje specifične standarde za pripremu donera, dok Nemci ističu njegov kulturni značaj i adaptaciju u zemlji.
Pre svega uslovljena prilivom značajne količine turskog stanovništva, Nemačka smatra da bi turski standardi mogli potkopati specifičan način pripreme donera u Nemačkoj.
Vrednost doner industrije u Evropi procenjuje se na 3,5 milijardi evra, a nemački ljubitelji donera vide turski potez kao napad na njihov kulturni identitet, a konflikt se odvija u periodu dok Evropska unija razmatra tursku prijavu.
Sve ovo ističe značaj nacionalnih proizvoda i njihove zaštite.
Kako se nacionalni proizvod može zaštititi
Zaštita nacionalnih prehrambenih proizvoda je ključna za očuvanje kulturnog nasleđa i promovisanje lokalnih specijaliteta na međunarodnom tržištu.
Postoji nekoliko različitih načina na koje se mogu zaštititi ovi proizvodi:
Oznaka geografskog porekla (OGP): Ova oznaka se koristi za proizvode koji su specifični za određenu geografski oblast i čiji kvalitet ili karakteristike su direktno povezane sa tom oblašću. Da bi proizvod dobio OGP, potrebno je da ispuni određene kriterijume i prođe kroz rigorozan proces sertifikacije.
Zaštita tradicionalnih specijaliteta (ZTS): Ovaj način zaštite je namenjen proizvodima koji su deo tradicije i imaju dugogodišnju istoriju proizvodnje. ZTS obezbeđuje da se proizvodnja ovih proizvoda odvija na tradicionalan način i da se koriste tradicionalni sastojci. Primeri uključuju različite vrste sireva, suhomesnatih proizvoda i zimnice.
Međunarodna zaštita: Pored nacionalne zaštite, mnogi proizvodi teže ka dobijanju međunarodne zaštite kako bi se obezbedila njihova prepoznatljivost i zaštita na globalnom nivou. To uključuje registraciju kod međunarodnih organizacija kao što su Evropska unija ili Svetska trgovinska organizacija. Međunarodna zaštita pomaže u borbi protiv falsifikata i neovlašćene upotrebe imena proizvoda.
Implementacija ovih metoda zaštite zahteva saradnju između proizvođača, državnih institucija i organizacija koje se bave očuvanjem kulturnog nasleđa. Kroz ove aktivnosti, nacionalni prehrambeni proizvodi mogu da zadrže svoju autentičnost i postanu prepoznatljivi simboli kvaliteta i tradicije na globalnom nivou.
Koje proizvode je Srbija uspela da zaštiti
Srbija je bogata raznovrsnim prehrambenim proizvodima koji su zaštićeni oznakom geografskog porekla (OGP), što znači da su prepoznati kao autentični i specifični za određene regije.
Trenutno, Srbija ima 85 proizvoda sa ovom oznakom, a među najpoznatijima su:
- Leskovačka ljutenica – Ovaj proizvod je nedavno dobio oznaku geografskog porekla i predstavlja specijalitet koji se priprema od ljutih paprika, belog luka, paradajza i peršuna. Leskovačka ljutenica je posebno cenjena zbog svoje pikantnosti i koristi se kao dodatak mnogim jelima, posebno tokom zimskih meseci kada je odlična za jačanje imuniteta .
- Sjenički sir – Ovaj sir je poznat po svom bogatom ukusu i specifičnoj teksturi. Proizvodi se u Sjenici, regiji koja je poznata po tradicionalnom stočarstvu i proizvodnji visokokvalitetnih mlečnih proizvoda .
- Futoški kupus – Futoški kupus se koristi za pravljenje kiselog kupusa i prepoznatljiv je po svom jedinstvenom ukusu i teksturi. Ovaj proizvod je zaštitni znak Futoškog kraja i nezamenljiv je sastojak mnogih tradicionalnih srpskih jela.
- Pirotski kačkavalj – Ovaj tvrdi sir se proizvodi u Pirotu i poznat je po svom specifičnom ukusu koji dobija zahvaljujući tradicionalnoj metodi proizvodnje i korišćenju lokalnog mleka.
Zaštita ovih proizvoda ne samo da doprinosi očuvanju kulturnog nasleđa Srbije, već i pomaže u promovisanju domaće poljoprivrede i prehrambene industrije na međunarodnom tržištu. Ipak, važno je napomenuti da proces sticanja oznake geografskog porekla zahteva značajna ulaganja i kontinuiranu promociju kako bi se postigla prepoznatljivost i povećala konkurentnost ovih proizvoda na tržištu.
S druge strane, na međunarodnom nivou zaštite, koji je regulisan Lisabonskim aranžmanom, tek je pet imena porekla iz Srbije – homoljski med, vino Bermet, leskovački domaći ajvar, Zlakusa i peškiri šabačkog kraja.
– Svako registrovano ime porekla može biti predmet međunarodne zaštite, ali to zavisi od zainteresovanosti, finansijskih i drugih mogućnosti proizvođača, odnosno ovlašćenih korisnika – istakla je nedavno za medije Marija Božić, pomoćnik direktora Zavoda za intelektualnu svojinu.
Da li su nam neki proizvodi pobegli
Zanimljivo je, što je svojevremeno izazvalo i određenu buru u javnosti, jeste što se na listi međunarodno zaštićenih proizvoda iz Srbije ne nalazi šljivovica. Zapravo, na svetskoj listi zaštićenih proizvoda stoji rakija od šljive kao češki nacionalni proizvod. Sam proizvod, kao što je i rakija od šljive, predstavlja samo “generički naziv” ali je suština u geografskoj odrednici.
– Kada kažemo francuski šampanjac, to je zapravo oksimoron, jer je Šampanj oblast u Francuskoj. Tako da zaštita šljivovice od strane Češke jeste marketinška, ali ne i suštinska. Podsećam da su i Slovenci na isti način “zaštitili” ajvar. Ja kao proizvođač ajvara nisam bio lenj, pa sam pisao veleposlanstvu Slovenije u Beogradu i dobio jasan odgovor da u Sloveniji nema zaštićenog ajvara kao proizvoda sa OGP, već da je jedna firma svoj proizvod tako brendirala – kaže Stevica Marković iz “Original Srbija”.
Ipak je, sa druge strane, rakija šljivovica upisana na UNESCO Reprezentativnu listu nematerijalnog kulturnog nasleđa čovečanstva kao element nematerijalnog kulturnog nasleđa Srbije, navedeno je u saopštenju Ministarstva kulture Srbije. Ministarstvo kulture je 2021. godine nominovalo šljivovicu za UNESCO Reprezentativnu listu, a nominaciju je pripremio Centar za nematerijalno kulturno nasleđe Srbije pri Etnografskom muzeju u Beogradu.
Tako da, iako mislimo da su neki proizvodi već zauzeti, to nije slučaj. Zapravo je reč samo o lokalnom varitetu jednog proizvoda i moguće je zaštiti lokal sa dodavanjem geografske odrednice.
Kakve beneficije ove zaštite donose
Ova međunarodna zaštita donosi mnoge koristi Srbiji, uključujući unapređenje imidža domaćih proizvoda, povećanje izvoza i ekonomski rast u regijama gde se ti proizvodi proizvode. Oznaka geografske zaštite porekla garantuje potrošačima autentičnost i kvalitet, što može rezultirati većom potražnjom i boljim plasmanom na tržištima Evropske unije i šire.
Međunarodna zaštita prehrambenih proizvoda donosi brojne prednosti i značajnu vrednost za zemlju porekla. Na primer, oznaka geografske zaštite porekla za Ariljsku malinu ili Sremski kulen potvrđuje njihov specifičan ukus i metod proizvodnje koji se ne može replicirati nigde drugde.
Drugo, međunarodna zaštita doprinosi ekonomskom razvoju i povećava konkurentnost na tržištu. Kada proizvod dobije ovu oznaku, on postaje prepoznatljiviji i traženiji, što otvara nova tržišta i povećava izvoz. Ovo ne samo da donosi veći prihod proizvođačima, već i doprinosi razvoju ruralnih područja kroz stvaranje novih radnih mesta i podsticanje lokalne ekonomije.
Treće, zaštita na međunarodnom nivou štiti proizvode od falsifikata i neovlašćene upotrebe imena. Ovo osigurava da potrošači dobiju pravi proizvod sa garancijom kvaliteta, što dalje jača poverenje potrošača i povećava lojalnost brendu. Na primer, oznaka zaštićenog porekla može sprečiti da se inferiorni proizvodi prodaju pod imenom poznatog brenda, što štiti reputaciju originalnog proizvoda.
Konačno, međunarodna zaštita igra važnu ulogu u promociji i marketingu. Proizvodi sa ovom oznakom često imaju bolju poziciju na tržištu i lakše privlače pažnju potrošača i medija. To može rezultirati višim cenama i boljim uslovima prodaje. Pored toga, priznanje od strane međunarodnih organizacija doprinosi nacionalnom ponosu i promociji kulture i tradicije zemlje na globalnoj sceni.
Izvor: Srbija Danas/BizPortal/Andrej Lalić/M.A.