Zašto je pobeda nad terorizmom PRAZNA PRIČA: Zapad u Siriji ponavlja greške iz Avganistana

Pripadnici Severne alijanse, uz pomoć vazdušnih snaga NATO-a, pobedonosno su ušli u Kabul 14. novembra 2001. godine i okončali petogodišnju vlast talibanskog režima.

Svega nekoliko nedelja kasnije, vlast Talibana je srušena u celom Avganistanu, a Islamski emirat je prestao da postoji. U simboličnom činu, koji je dobro ilustrovao totalni kolaps talibanske vlasti, vrhovni vođa Mula Muhamed Omar, bio je primoran da napusti njihovo glavno uporište Kandahar, na motociklu i u pratnji svega nekoliko boraca.

Krajem 2001. i početkom 2002. godine Talibani su delovali kao stvar prošlosti i njihov pokret je bio na korak od nestanka. Ostaci su se povukli u najudaljenije planinske krajeve Avganistana ili su prebegli u Pakistan. Zapadna vojna koalicija nije imala nameru da se povuče nakon misije i njeno vojno prisustvo je neprestano jačalo. Tokom cele 2002. godine američke i savezničke snage su aktivno progonile ostatke talibanskih snaga kako im ne bi dali prostora za regrupisanje.

Talibani za samo pet godina bacili moćnu zapadnu alijansu na kolena

Ipak, uprkos totalnoj teritorijalnoj dezintegraciji talibanske države, okupaciji Avganistana od strane najmoćnije svetske vojne koalicije i otporu većine nepaštunskog stanovništva, Talibani su ne samo uspeli da opstanu kao organizovani pokret, već su moćnu alijansu koja je planirala da ih uništi, bacili na kolena i u potpunosti ponizili. Do 2006. godine Talibani su ponovo uspostavili dominaciju u paštunskim oblastima južnog Avganistana i nanosili stalne gubitke brojčano i tehnološki superiornijim savezničkim snagama.

Suočeni s talibanskim pokretom, koji je svakog dana postajao sve jači, američki vlastodršci su reagovali panično i na isti način kao njihovi sovjetski prethodnici tokom osamdesetih godina prošlog veka - povećavanjem vojnog prisustva i sve većom agresivnošću. 

Rezultat ovakvog pristupa je bio očigledan već 2011. godine. Tad su Talibani organizovali masovni napad na Kandahar koji je uspeo da ugrozi i centar grada. To je jasno pokazalo sve veću nemoć alijanse čak i u najvećim urbanim sredinama. Talibani se čak u tom periodu šire i na severna područja koja su bila daleko od tradicionalnih paštunskih uporišta na jugu zemlje.

Pentagon je na vreme prepoznao totalni krah svog poduhvata ali priznavanje poraza američkoj i svetskoj javnosti nije bila opcija! Umesto iskrenog i otvorenog priznanja, da su posle deset godina rata Talibani u daleko boljoj poziciji nego 2001. godine, američki vlastodršci povlače neočekivani potez. Najavili su povlačenje iz Avganistana i predstavili ga kao logičan ishod uspešnog projekta stabilizacije, odnosno, izgradnje nacije i demokratije u toj zemlji.

Zvanična retorika najveće moderne supersile 2014. godine nije se mnogo razlikovala od izjava rukovodstva Sovjetskog Saveza 25 godina ranije. Tada je povlačenje sovjetskih vojnika u Moskvi prikazivano kao kraj uspešne misije pomoći bratskoj socijalističkoj republici, koja će se inače raspasti svega tri godine kasnije.

Krah američke strategije protiv terorizma

Zvanični kraj američkog aktivnog vojnog angažmana u Avganistanu decembra 2014. godine je ujedno predstavljao i krah američke strategije borbe protiv terorizma.

Isto kao što je poraz u Vijetnamu bio simbol kraja direktnog američkog vojnog angažmana u borbi protiv komunizma, poraz u Avganistanu je u potpunosti diskreditovao pristalice kontinuiranog američkog vojnog prisustva u muslimanskim zemljama. Veliki ljudski gubici i enormni finansijski troškovi su od početka arapskog proleća 2011. godine primorali američko vođstvo da ima isključivo indirektnu ulogu u događanjima u regionu.

Fundamentalni uzroci američkih (prethodno i sovjetskih) neuspeha tokom proteklih 15 godina leže u jednom duboko pogrešnom shvatanju kako funkcionišu tradicionalna društva i u verovanju da u militarizaciji leži rešenje svih problema s kojima se ta društva suočavaju.

Američki stratezi, verujući u politiku sile, smatrali su da se pobeda u ratu ostvaruje pukim fizičkim uništavanjem protivničkih vojnih snaga, a da će mir neizbežno uslediti nakon vojne pobede. Ovaj promašeni vojni koncept, koji je duboko ukorenjen u zapadnoj političkoj i vojnoj misli (uključujući i rusku) već je doživeo potpuni kolaps u Avganistanu, a vrlo verovatno će ga doživeti i u Iraku i Siriji.

Pad Mosula i Rake tokom 2017. godine se predstavlja kao veliki trijumf američkog oružja. No, slučaj Kabula 2001. godine nas upozorava da politički i društveni faktori, koji su izraženi u tim državama, čine 'pobedu' dugoročno neodrživom.

U Avganistanu je instalacija proameričke vladajuće hunte dovela do masovnog nezadovoljstva u konzervativnim paštunskim oblastima i omogućila talibanskom pokretu da se brzo oporavi. Zauzimanje velikih urbanih centara i ostvarivanje konvencionalnih vojnih ciljeva nije ni u najmanjoj meri doprinelo povećanju stabilnosti i sigurnosti u državi.

Kleptokratska vlast, koju su većinom činili po zlu zapamćeni zapovednici paravojnih formacija s početka devedesetih godina prošlog veka (među njima su bili i takvi ljudi kao što je bivši vladar Kandahara i osvedočeni pedofil i silovatelj Gul Aga Šerzai) i prozapadni disidenti bez ugleda među tradicionalnim plemenskim strukturama, bila je loš izbor za zemlju kojoj je najviše trebala poštena i sposobna vlada.

Zapad u Siriji ponavlja greške iz Avganistana

Zahvaljujući asimetriji koja je vladala u vatrenoj moći, avganistanska vlada nikada nije mogla izgubiti neki od većih gradova, ali su Talibani kroz veštu kampanju koja je kombinovala elemente političkog, vojnog, verskog i socijalnog pristupa uspeli obesmisliti pojam "vlade" u većem delu ruralnih oblasti države.

Dok masovni mediji pridaju veliku pažnju objektivno simboličnim događajima, kao što je kratkotrajno talibansko zauzimanje grada Kunduza na severu zemlje (petog grada po veličini u državi) i kasnijem oslobađanju grada, prava bitka za kontrolu zemlje se događa u prostranim ruralnim oblastima u kojima živi većina stanovništva.

A Talibani već duže vreme dobijaju tu bitku. Čak i američki službeni izvori potvrđuju da Talibani kontrolišu ili imaju značajan uticaj u bar polovini od 407 okruga u koje je administrativno podeljen Avganistan. A ova kontrola se ne zasniva isključivo na goloj sili, jer u mnogim okruzima čak ni najosnovnije socijalne delatnosti, poput obrazovanja, ne mogu funkcionisati bez Talibana.

Slično kao i u Avganistanu, zapadna koalicija je koncentrisana isključivo na kratkoročne vojne ciljeve i vlastite političke interese, a dugoročna izgradnja održivih institucija, izgleda da uopšte nije u planu.

"Pobeda" se definiše brojem "oslobođenih" gradova i sela, bez obzira na sredstva koja su korišćena prilikom njihovog zauzimanja i makar to značilo i fizičku destrukciju celih naselja i razaranje celih društvenih zajednica. Napredak u borbi protiv Islamske države se meri brojem ubijenih militanata i uništenih pozicija, čak i kad to znači da iza svakog likvidiranog "teroriste" ostaju desetine razjarenih članova porodice, rođaka, saplemenika i prijatelja.

"Konačna pobeda" se proglašava onda kad su surove ali funkcionalne institucije Islamske države ponovno zamenjene lokalnim kriminalnim klanovima, koji služe svojim patronima u Bagdadu i Damasku, a koji su prvobitno i izazvali uspon ID svojom korupcijom i bahatošću.