Fruškogorski pravoslavni biser čuva grobove starije od Srbije i hrišćanstva - ovo je manastir Bešenovo

Manastir Bešenovo smešten je na južnim padinama Fruške gore. Prema predanju, osnovao ga je kralj Dragutin Nemanjić krajem 13. veka i locirao ga na jednom od glavnih izvorišta koje je napajalo stari Sirmijum, današnju Sremsku Mitrovicu.

Posvećen je Svetim arhangelima Mihailu i Gavrilu i predstavlja jedini manastir na Fruškoj gori čiji se nastanak povezuje sa lozom Nemanjića.

Stefan Dragutin Nemanjić, sin Stefana Uroša I i Jelene Anžujskog, bio je kralj Srbije od 1276. do 1282. godine i kralj Srema od 1282. (nakon sukoba sa bratom Milutinom) do 1316. godine. Njegova prva prestonica bila je Debrc, grad između Beograda i Šapca. Kasnije je preselio svoje sedište u Beograd, postavši prvi srpski kralj koji je vladao iz prestonog grada. Na čelu Sremske kraljevine bio je sve do svoje smrti 1316. godine.

Postojanje manastira Bešenovo u vreme kralja Dragutina potvrđuje drevni zapis sa njegovim krstom iz 1297. godine. Na jednom delu krsta je, prema zapisu, ugravirana slika i naziv manastira Bešenovo.

Prvi pisani tragovi o manastiru potiču iz sredine 15. veka. Na zidu manastirske crkve pronađen je zapis da je ona oslikana još 1476. godine.

Detaljnije o manastiru Bešenovo govori najstariji turski popis Srema iz 1546. godine. Manastir se redovno pominje u svim kasnijim turskim popisima Srema sprovedenim u drugoj polovini 16. veka.

Iako je manastirska riznica već bila bogata za to vreme, dodatno je obogaćena kada su monasi iz manastira Vitovnica, kod Požarevca, koji je stradao od Turaka, preneli najvrednije liturgijske predmete u Bešenovo. Među njima su bili Četvorojevanđelje koje je oklopio Vuk Kondo i srebrna čaša poznatog kovača Luke. Ovi i mnogi drugi predmeti iz Bešenova danas su smešteni u Muzeju SPC u Beogradu.

Iako su Sveti arhangeli Mihailo i Gavrilo zaštitnici manastira Bešenovo, značajnu ulogu u njegovoj istoriji imaju i Sveti Kirik i Julita. Riječ je o sinu i majci koji su u vreme rimskog cara Dioklecijana postradali zbog hrišćanske vere 304. godine u grčkom gradu Ikoniji.

Jedan deo njihovih moštiju (drugi deo se i danas nalazi u crkvi Svete Bogorodice Bolničke u Ohridu) stigao je u Bešenovo putem koji nije dokumentovan i tu je dugo čuvan. Sigurno je da se to desilo pre 1753. godine, kada je u okviru manastirske crkve počela izgradnja posebne kapele posvećene njima. Među nekoliko ikona bila je i ona sa likovima Svetih Kirika i Julite, koju je oslikavao ruski ikonopisac Vasilij Romanović.

Na dan Svetih Kirika i Julite (15/28. jul) obeležavana je letnja manastirska slava, a ta tradicija ponovo je oživljena tokom obnove manastira.

Mošti Svetih Kirika i Julite bile su u manastiru do sredine Drugog svetskog rata, kada su 1943. godine tajno premšćene u crkvu u selu Bešenovo. Tu su ostale i nakon rata, ali su tokom vremena nestale bez traga. Drugo oslikavanje manastira, čiji je deo ikona sačuvan, dogodilo se sredinom 18. veka. Autor je bio Vasilij Romanović koji je 1737. godine, kao mlad slikar, oslikavao Pretečensko-Borisoglobsku crkvu u Kijevu. Kako je i kada stigao u Srem nije zabeleženo, ali je poznato da je živeo u manastiru Hopovo, gde je primio monaški postrig i gde se i upokojio 1773. godine.

Ikone za novi ikonostas Bešenova bile su delo jednog od najvećih srpskih slikara, Stevana Aleksića (1876 – 1923). Rad na njima započeo je 1906. a završio 1909. godine. Sa Carskih vrata sačuvane su ikone Blagovesti, Svetog Stefana i Svetog arhangela Mihaila, kao i ikone Isusa Hrista, Vaznesenja Gospodnjeg, Preobraženja Gospodnjeg, Svete Trojice, Bogorodice i Svetog Jovana Bogoslova. Takođe, sačuvane su i Aleksićeve ikone Arhangel Mihailo ubija Satanu i Mučenje Svetih Kirika i Julite, koje su se nalazile u njihovoj kapeli. Sve sačuvane ikone Stevana Aleksića, rađene za manastir Bešenovo, nalaze se u Muzeju Srema u Sremskoj Mitrovici, gde čekaju obnovu manastira i povratak na mesto na kojem su nastale. Stradanje koje je Bešenovo doživelo tokom i nakon Drugog svetskog rata oslikava tek današnje stanje manastira.

Kada je početkom aprila 1941. godine, nakon raspada Kraljevine Jugoslavije i početka krvavog bratoubilačkog rata, manastir Bešenovo postao sklonište za mošti svetih kneza Lazara, cara Uroša i Stefana Štiljanovića, koje su preneli monasi iz Vrdnika i Jaska. Uspeli su samo delimično, jer je 1942. godine opljačkana manastirska riznica, uključujući kovčege svetitelja i sve dragocenosti u njima. Mošti su, razbacane po manastiru, spasene zahvaljujući profesoru Radislavu Grujiću koji ih je prebacio u Sabornu crkvu u Beogradu.

Iako teško poharano i bez bratstva, Bešenovo je opstajalo do 4. maja 1944. godine kada su ga Nemci, avioničkim bombama, praktično srušili sa zemlje.

Nakon rata, umesto obnove, meštani okolnih sela su uzeli preostalu ciglu i građevinski materijal. I pored nadljudskih napora igumana, nova država nije ostavila ni zemljišni minimum, čime je manastir bio osuđen na potpuni nestanak. Tek 2000. godine, podignuta je drvena kapela sa malim zvonikom. Da bi oživeo opustelu svetinju, episkop sremki Vasilije 2012. godine poverava obnovu manastira Bešenovo arhimandritu Arseniju (Matiću). Tokom zime 2014. godine, punih sedamdeset godina od rušenja, monasi su se vratili u zadužbinu kralja Dragutina.