Godišnjica smrti Paje Jovanovića

Ovaj umetnik, inspirisan srpskom istorijom, zahvaljujući izuzetno bogatom opusu, naročito delima sa temama iz narodnog života, scenama iz patrijarhalnog zivota i onih sa istorijskom tematikom snažno je i široko uticao na likovno obrazovanje, kulturu, ali i na rodoljublje naroda.

Gotovo svaka srpska kuća je imala neku njegovu reprodukciju sa temom iz srpske istorije ili iz narodnog života.

Jovanović je rođen u Vršcu u porodici profesionalnog fotografa i veoma rano je pokazao sklonost prema crtanju i slikanju, a osim toga, u tom gradu je mogao videti dela svojih sjajnih prethodnika Arsenija Arse Teodorovića (1767-1826), Pavela Ðurkovića (1772-1830), Jovana Popovića (1810-1864) sa čijim se sinom družio i često posećivao njegov atelje, fasciniran slikarevim kopijama starih majstora, studijama prirode, delima sa religioznim temama. 

Tako je i sam počeo da crta, prvo u tajnosti, kopirajući crkvene slike i provodeći sate u praznoj crkvi koju je smatrao svojim prvim učiteljem. 

Međutim, za njegov talenat se saznaje tek kada je crkvena opština u Vršcu odlučila da naruči nova zvona za Sabornu crkvu, i kada je bilo neophodno izraditi crtež svetitelja, odnosno kopije ikona iz vršačke crkve - po kojima bi u Beču bili izvedeni reljefi na zvonima. 

Tako je Jovanović, u svojoj 14 godini dobio prvu porudžbinu, ali i svojevrsnu propusnicu za Beč, gde se upisao na slikarsku Akademiju aprila 1877. godine, a od oktobra iste godine postaje redovan student, i to kod veoma cenjenog slikara i dobrog likovnog podagoga Kristijana Gripenkerla (Christian Grippenkerl, 1839-1916). 

Zahvaljujući radoznalosti, ali i sugestiji profesora, gotovo svaki raspust je koristio da putuje po Balkanu, naročito po Crnoj Gori, Primorju, Albaniji, Bosni i Hercegovini, južnoj i istočnoj Srbiji. 

Tamo je radio skice i studije i trudio se da što neposrednije oseti atmosferu svakodnevnog života i običaja naroda. Do detalja je beležio predele, likove, nošnje, nakit, oružje. 

Pun utisaka, po povratku je naslikao dela: Ranjeni Crnogorac, Mačevanje, Guslar, Kićenje neveste, U zasedi, Arbanas, Arnaut s čibukom, Izdajica, Umir krvi, Borba petlova... 

Te slike su ga brzo proslavile u celom svetu, a naročito u Evropi, koja je u to vreme bila veoma zainteresovana za zbivanja na Balkanu. 

Prvo priznanje dolazi već 1882. godine, na studijama, za sliku "Ranjeni Crnogorac", koja je bila izložena na godišnjoj izložbi Akademije, a za nju je dobio prvu nagradu i carsku stipendiju. 

Izabran je za člana Srpske kraljevske akademije 1888. godine, a za svoja dela dobija mnoge nagrade i postaje priznat širom sveta. 

U obimnom opusu nalaze se slike žena koje su za vrsnog umetnika značile slikanje lepote, nije želeo da ih vidi ružne i stare i uvek se trudio da pronađe lepotu u njima. Mnogi likovni kritičari su mu zamerali zbog toga, i upućivali žestoke čak i zajedljive kritike, ali on je ostao dosledan svojoj životnoj mudrosti "veština je naći lepotu". 

U njegovom stvaralaštvu nalazi se i bogata serija slikanja portreta od 1905. godine, u kojoj je ovekovečio vladare, političare, aristokrate, bankare, naučnike, umetnike... 

U srpskim slikarskim krugovima ostao je zapamćen po posebnoj slikarskoj školi i snažnom ekspresionizmu. 

Daleko je najpopularniji srpski slikar, a reprodukcije njegovih slika nalaze se u mnogim domovima.

Jovanović i njegov talenat zaslužni su i za ikonostase u Sabornoj crkvi u Novom Sadu i crkve u Dolovu, kao i za prizore iz života Svetog Save za Sabornu crkvu u Sremskim Karlovcima. 

Međutim, od 1905. godine, u stvaralaštvu Jovanovića preovlađuje slikanje portreta, pa je svojom četkicom ovekovečio vladare, političare, aristokrate, crkvene dostojanstvenike...

Poznati slikar je za života ostavio Muzeju grada Beograda svoje brojne radove, od početnih skica do reprezentativnih portreta i istorijskih kompozicija. Njegov Muzej nalazi se u ulici Kralja Milana, a nakon rekonstrukcije otvoren je na 150-tu godišnjicu njegovog rođenja, 2009. godine.

U Muzeju se može videti kako je izgledao njegov atelje, kao i slikarski pribor, lična dokumenta, diplome, medalje, beleške umetnika, deo prepiske i fototeka većine radova.

Po želji ovog velikog umetnika, urna sa pepelom preneta je iz Beča u Beograd i čuva se u njegovom Legatu.