Nacionalne manjine kao odraz društvenog razvitka
Prema poslednjem popisu stanovnistva iz 2011. u Srbiji zivi 7.186.862 stanovnika. Od tog broja preko milion stanovnika cine pripadnici nacionalnih manjina.
U dugom istorijskom periodu delovanjem mnogobrojnih činilaca - društveno-istorijskih, demografskih, ekonomskih, socijalnih i kulturno-civilizacijskih- do`lo je do razvoaj balkanskog geoprostora. Tokom burne istorije, kao posledica intenzivnih preseljavanja stanovništva menjao se etnički sastav i teritorijalni razmeštaj, ali je istovremeno tekao i proces formiranja pojedinih naroda i etničkih grupa.
Srbija je zbog specifičnog geografskog položaja, istorijskog nasleđa, političkih okolnosti, demografskog razvitka i stalnih migracija stanovništva, višenacionalna i multikulturalna država u kojoj žive brojne nacionalne manjine a to potvrđuje i poslednji popis stanovnistva koji je sproveden 2011. godine.
Popis stanovništva Srbije 2011. godine nesumnjivo predstavlja ogledalo društveno-političke klime u zemlji, sproveden je u uslovima geopolitičkih promena, ekonomske krize, politizacije i procesa uključivanja Srbije u evropske integracione tokove. Prema poslednjem popisu u Srbiji (bez Kosova i Metohije) registrovano je ukupno 7,2 miliona stanovnika i u odnosu na prethodni popis (2002) broj stanovnika smanjen je za 311,1 hiljada usled negativnog prirodnog priraštaja i emigracija.
Podaci pokazuju da je Srbija multietnička država u kojoj pored Srba, žive mnogobrojne etničke zajednice različite u pogledu istorijskog, socio-kulturnog i demografskog razvitka, religije i jezika. Srbi kao većinski narod broje 6,0 miliona (83,3%), zatim slede Mađari (253,9 hiljada ili 3,5%), Romi (147,6 hiljada ili 2,1%) i Bošnjaci (145,3 hiljada ili 2,0%), dok ostale nacionalnosti participiraju sa ispod 1%, kao što su Hrvati (57,9 hiljada ili 0,8%), Slovaci (52,8 hiljada ili 0,7%), Crnogorci (38,5 hiljada ili 0,5%), Vlasi (35,3 hiljada ili 0,5%) i drugi.
Etnička struktura stanovništva Srbije po velikim teritorijalnim celinama pokazuje da je severna Srbija znatno heterogenija (2,8 miliona ili 77,8% su Srbi) od južne Srbije (3,2 miliona ili 88,8% čine Srbi). Beogradski region je homogen jer Srbi broje 1,5 miliona (90,7 %), dok sve ostale nacionalnosti pojedinačno sa ispod 0,5% (osim Roma 1,7% i Crnogoraca 0,6%). Region Vojvodine je izrazito etnički šarolik, predstavlja pravi mozaik različitih naroda, religija, jezika i kultura, što potvrđuje i podatak da od ukupno 1,9 miliona stanovnika, Srbi čine dve trećine stanovništva (66,8%), dok čak deset nacionalnih manjina participira sa preko 0,5%.
Sa druge strane, južna Srbija je nacionalno homogenija. Region Južne i Istočne Srbije karakteriše razuđenija etnička struktura gde je pored Srba (89,1%) nastanjen veći broj nacionalnih manjina sa značajnijim udelima, kao što su Romi (3,7%), Vlasi (2,1%), Bugari (1,0%), Makedonci (0,2%) i drugi.
U poslednjem međupopisnom razdoblju (2002-2011) došlo je do apsolutnog smanjenja broja pripadnika većinske nacionalnosti (sa 6,2 na 6,0 miliona, ili za 3,6%) usled negativnog prirodnog priraštaja koji je posledica većeg mortaliteta od nataliteta zbog stare starosne strukture (prosečna starost Srba iznosi 42,6 godina), dok je porast njihovog udela (sa 82,9% na 83,3%) posledica niže stope stope rasta kod ostalih nacionalnosti. Redosled tri brojčano najrelevantnije nacionalne manjine u Srbiji se promenio u odnosu na 2002. godinu ( Mađari, Bošnjaci, Romi ), pa su u 2011. godini posle Mađara i Roma, na trećem mestu Bošnjaci.
Romi su imali porast za preko jedne trećine jer ih odlikuju visoke stope nataliteta, a niske stope mortaliteta zbog mlade starosne strukture (prosečna starost je 28,3 godine), pa je pozitivni priraštaj glavna komponenta njihovog povećanja. Roma treba tražiti u često prisutnoj diskriminaciji prema njima, što je imalo za posledicu asimilaciju u većinsku ili neku drugu nacionalnost, gubljenje ili prikrivanje svog etničkog identiteta.
Pored pripadnika romske nacionalne manjine i Bošnjaci su imali povećanje brojnosti (sa 136,1 hiljada na 145,3 hiljada ili sa 1,8% na 2,0%) što je rezultat niskog mortaliteta jer su mlada populacija (prosečna starost iznosi 33,5 godina) i relativno visokih stopa nataliteta. I kod Muslimana, se beleži apsolutni porast za 2,8 hiljada (sa 19,5 hiljada na 22,3 hiljada), dok je udeo ostao gotovo nepromenjen (0,3%).
Istovremeno, sve ostale nacionalnosti, kao što je već istaknuto, beleže smanjenje, a ubedljivo najveće Jugosloveni jer je njihovo deklarisanje o nacionalnoj pripadnosti u velikoj meri uslovljeno aktuelnim trenutkom i mestom, društveno-političkim prilikama u vreme sprovođenja popisa.
Stabilnost jednog društva zavisi od integrisanosti svih njenih građana, pri čemu integracija nacionalnih manjina ne znači asimilaciju, već podrazumeva kulturni pluralizam koji omogućava pripadnicima manjina da sačuvaju sopstvene etničke, verske i kulturne osobenosti, uz istovremeno punu i uspešnu integrisanost u društvenu zajednicu. To znači dobrovoljnost etničkih zajednica u prihvatanju zajedničkog i očuvanju posebnog. Perspektiva multikulturalizma, posebno u državama Balkana, zavisice od kvaliteta međuetničkih odnosa, poštovanja ljudskih i manjinskih prava, etničke tolerancije, kao i od političke stabilnosti i strategije demokratskog i ekonomskog razvoja svake države.
