Jedan Užičanin, sada sigurno, počiva u miru: Nakon, konačnog, delovanja grada, nameću se nova pitanja
Uz jedan dobar potez, uvek se moraju postaviti nova pitanja: Da li se zaustaviti nakon ispravljene jedne nepravde? Da li drugi pokojnici ne zaslužuju dostojanstvo u smrti? I naravno, ključno, šta je sa živim stanovnicima Užica?
Večno prebivalište velikog dobrotvora grada Užica, Ilije Narandžića, konačno je obnovljeno.
Decenijama grob čuvenog užičkog trgovca, rođenog Hercegovca, bio je oboren i zakorovljen, a portal Srbija Danas u više navrata je pisao o zapuštenom stanju čitavog lokaliteta.
Prestonica kulture za 2024. godinu odmah je reagovala nakon objavljenih tekstova našeg portala, te je ovaj lokalitet prokrčen i pokošen, a ubrzo je i Narandžićev grob obnovljen.
Ilija Narandžić konačno (jedini) počiva u miru
Naš tim se ponovo našao na lokalitetu Belo groblje, a sudeći po delanju nadležnih "novu večnu kuću" zaslužio je samo Ilija Narandžić, dok su ostali grobovi prepušteni propadanju što se može videti po priloženim fotografijama.
Do danas na ovoj lokaciji nisu obavljena arheološka istraživanja, iako toponomastički podaci sugerišu da bi Belo groblje, prema tradiciji, moglo poticati iz srednjeg veka, ako ne i iz antičkog perioda.
U ovom delu Užica još uvek su vidljiva grobna mesta, fragmenti nadgrobnih spomenika, od kojih se samo nekoliko može sačuvati kao vredno spomeničko nasleđe za buduće generacije koje bi svedočilo o prošlosti ovog kraja.
Jedan od takvih spomenika je nadgrobni spomenik Ilije Narandžića, poznatog užičkog trgovca, velikog dobrotvora.
Do kraja Drugog svetskog rata, Belo groblje je bilo ograđeno i imalo je uređen prilaz. Tokom okupacije, bugarski vojnici su koristili spomenike za zaklone i pljačkali dragocenosti iz raskopanih grobova.
Odlukom Gradskog narodnog odbora iz 1946. godine, spomenici sa Belog groblja su obarani i korišćeni za ulične ivičnjake. Groblje je potpuno uništeno početkom šezdesetih godina 20. veka izgradnjom vodovoda za taj deo Užica (detaljnije o ovom lokalitetu klikom OVDE).
Danas se spomenici sa Belog groblja nalaze na tri mesta: jedan je prenet u depo Narodnog muzeja Užice, šest u portu crkve Svetog Marka, dok su ostali prepušteni zubu vremena i nemaru ljudi na Belom groblju.
Ko je bio Ilija Narandžić i kako Užičani čuvaju uspomenu na njega?
Mnogi Užičani ne znaju da je nekadašnji gazda Ilija Narandžić (1803–1869) najzaslužniji za osnivanje prve osnovne škole u ovom gradu, koja danas nosi ime kralja Petra Drugog, a ne svog utemeljitelja. Pre Ilijinog dobročinstva, užička deca su pohađala nastavu u privatnim kućama.
U Prvoj osnovnoj školi kralja Petra II je otvorena izložba "Narandžić, veliki školski dobrotvor" povodom 220 godina od njegovog rođenja. Na Dan škole, 28. marta, obeležena su tri jubileja: 195 godina postojanja škole, 140 godina od izgradnje školske zgrade i 220 godina od rođenja Ilije Narandžića.
Nakon otvaranja izložbe, dodeljene su nagrade pobednicima likovnog konkursa "Izmaštati Narandžića", koji je organizovan sa ciljem da se naslika lik ovog užičkog trgovca, jer nije sačuvana nijedna njegova fotografija.
Poznati užički trgovac, Ilija Narandžić, sredinom 19. veka, stekao je priličnu imovinu baveći se trgovinom, bio prijatelj narodnog prosvećivanja i važio za časnog i primernog čoveka.
"Idi pitaj Narandžića, ako ni on ne zna kazati, drugi ni toliko", beležio je reči iz tog vremena Milan Đ. Milićević.
Kad je Ilija osetio da mu se bliži kraj, 15. marta 1869. godine sastavio je testament kojim je svu svoju imovinu: kuće, mehane, placeve, građevinski materijal, robu, veresiju, skladište rakije, oružje, pokućstvo, nakit, skupoceni džepni sat, pretvorio u novac i najveći deo – oko 6.000 dukata – namenio zidanju užičke škole od tvrdog materijala.
Znatno manji deo sredstava opredelio je školama – trebinjskoj i cetinjskoj, manastiru Duži i svojim sestrama.
Testament je kasnije postao izvršni, ali nemirna ratna vremena učinila su da užička prva škola bude sagrađena tek 1884. godine.
Ta ustanova uvek je bila ugledna, u njoj su prva znanja sticali mnogi potom znameniti ljudi: filolog Ljubomir Stojanović, predsednik kraljevske vlade Ljubomir Kaljević, pisac Milutin Uskoković, prva novinarka "Politike" Marija Maga Magazinović, oskarovac Stojan Stiv Tešić, akademik Ljubomir Simović, trener Radomir Antić i drugi. Danas je ova ustanova jedna od najbrojnijih škola u Zlatiborskom okrugu.
Nova pitanja koja čekaju odgovore
Grob Ilije Narandžića, ovoga puta, odoleo je propadanju, ali postavlja se pitanje da li će grad Užice ikada preduzeti nešto da sačuva vredne spomenike, koji su istorijsko svedočanstvo o ličnostima koje su delovale i živele na teritoriji ovog grada.
Na lokalitetu Belo groblje, Narandžićev "večni dom" okružuju i drugi grobovi, koja propadaju.
Vrednost ovih spomenika leži u načinu njihove obrade, obliku, ukrašavanju vegetabilnim i zoomorfnim motivima, pismu koje se koristilo za posvete i epitafe (pogledajte klikom OVDE).
Osim toga, ovi dragoceni okamenjeni istorijski izvori i ostaci narodne materijalne kulture pružaju iscrpne podatke i biografije pojedinih porodica na kratak, ali sadržajan način.
U prethodnom tekstu portala Srbija Danas zapitali smo se da li mrtvi Užičani počivaju u miru. U međuvremenu, dogodila se ekološka katastrofa na obližnjoj deponiji Duboko, te se nameće pitanje - Šta će se dogoditi sa živim stanovnicima ovog grada?
Prestonica kulture za 2024. godinu bar je delimično pokazala da poštuje prošlost grada, a za budućnost moraće se postarati, očito, svi građani Užica...