Preminula Edna O’Brajen nakon duge bolesti - svet se oprašta u suzama: "Bila je neustrašiva i velikodušna"

Irska spisateljica Edna O’Brajen, poznata po svom buntovnom, kontroverznom i feminističkom književnom delu, umrla je u subotu u 93. godini nakon duge bolesti, saopštila je danas njena izdavačka kuća.

U nizu romana koji počinju sa "Provincijalkama", a koji su isprva bili zabranjeni u Irskoj, ali hvaljeni u inostranstvu, O’Brajen je dala glas ženama koje se bore sa ugnjetavajućim i licemernim očekivanjima patrijarhalnog društva. U svojim kasnijim delima proširila je opseg svojih tema, a zbog promoćurnih opažanja i stilske bravure Filip Rot ju je jednom prilikom okarakterisao kao “najdarovitiju ženu koja trenutno piše književnost na engleskom jeziku”

Izdavačka kuća Faber je odala počast Edni O'Brajen nazvavši je: "jednom od najvećih spisateljica našeg doba". "Načinila je revoluciju u irskoj književnosti, pišući o ženama i složenosti ljudskog stanja i to prozom koja je bila svetlucava i jednostavna. Imala je dubok uticaj na mnoge pisce koji su je sledili.

"Edna je bila prkosan i hrabar duh, stalno je težila ka otkrivanju novih umetničkih teritorija, pisala je iskreno i iz ubeđenja. Vitalnost njene proze bila je odraz životne radosti: bila je najbolji sagovornik, ljubazna, velikodušna, nestašna, hrabra.

"Edna je bila draga prijateljica svima nama, i strašno će nam nedostajati. Velika je privilegija za Faber što je imao priliku da objavljuje njena dela, a njeno smelo i briljantno stvaralaštvo nastavlja da živi."

Rođena 1930. godine u selu u okrugu Klar, Edna O'Brajen je bila najmlađa u velikoj porodici sa ocem koji je bio pijanac i kockar. Nakon što je 1950. godine stekla zvanje farmaceuta, udala se za pisca Ernesta Geblera i to protiv želja svoje porodice – ovu brzopletu odluku je 2011. godine opisala kao prelazak “od njih, ka njemu; iz jedne kuće kontrole, u drugu”.

Kada se bračni par 1959. godine preselio u London sa svoja dva sina, Edna je počela da radi za izdavačku kuću Haćčinson, koja joj je ubrzo dala zadatak da napiše roman.

Napisan za samo tri nedelje, roman "Provincijalke" je prožet duhovitošću i emocijama dok prati Kejtlin i Babu u periodu od maštanja o romansi u ženskoj školi pri manastiru do napuštenosti u Dablinu. Kada je roman objavljen 1960. godine, Kingsli Amis je pohvalio njegovu "neiskvarenu šarmantnost i nenametljivu originalnost".

Ipak, u rodnoj Irskoj nisu bili toliko oduševljeni. O’Brajen se jednom prilikom prisetila kako je dobijala anonimna pisma, “sva zlonamerna”, a “nekoliko primeraka kupljenih u Limeriku na zahtev sveštenika spaljeno je posle molitve na crkvenom imanju”.

Roman je brzo bio zabranjen u Irskoj, kao i narednih šest O'Brajedninh dela, počevši sa dva nastavka "Provincijaki" pod nazivom   "Usamljena devojka" iz 1962. i "Devojke u srećnoj bračnij luci" iz 1964.

Jedan od poslednjih romana je bio inspirisan Karadžićem

Nakon desetogišnje pauze Edna je objavila roman "Crvene stoličice". Reč je o romanu za koji se, iako je reč o fikciji, u tekstu kaže da se donekle može doživeti i kao istorijski, budući da je njegov glavni junak ratni zločinac iz Srbije, modelovan po liku Radovana Karadžića, koji je izbegao zatvorsku kaznu i pobegao u Klunil, opskurni mali irski gradić.

Tamo započinje život prerušen u dr Vladimira Dragana, „iscelitelja i seksualnog terapeuta koji se iznenada, jedne noći, zarastao u bradu, u crnom kaputu i belim rukavicama, pojavljuje u sredini u kojoj žive tipični irski starosedeoci sličnih malih mesta, ali i izbeglice, migranti i radnici bez posla”.

Junak, koji stanovnicima tvrdi da je poreklom iz Crne Gore i koji na kraju biva lišen slobode, susreće se sa nekolicinom drugih likova, lokalnim sveštenikom na prvom mestu, potom vlasnikom paba, frustriranom mladom ženom (koja se sa njim upušta u aferu), a cela priča, kako to objašnjava kritičar Džejms Vud, odigrava se „u donekle bajkovitoj atmosferi koja ima notu stvarnih događaja”.